Ένα μελισσοσμήνος στο ντουλάπι μου: μια μικρή μακρά ιστορία από την Πίσω Μεριά Άνδρου!
Υποσχέθηκα ότι θα κάνω την σχετική αναφορά σύντομα, και πάνε ακριβώς επτά μήνες! Είναι καιρός, λοιπόν να την διηγηθώ, αφού πρώτα ζητήσω συγγνώμην από τους πρωταγωνιστές των εικόνων για την αργοπορία μου!
Στην Άνδρο, το κατ’ εξοχήν μελισσοκομικό νησί, τόσο για τα μοναδικά μελισσόσπιτα που όμοιά τους στην Ελλάδα δεν υπάρχουν και για τους πανέμορφους μελισσόκηπους με τις σειρές μελισσοθουρίδων, όσο και για τους περήφανους μελισσοκόμους της, όχι τυχαία, αλλά από επιλογή, τύχη αγαθή, και το έργο LIFE TERRACESCAPE, με έφεραν να τριγυρίζω το νησί, κυνηγώντας ίχνη κτισμάτων παραδοσιακής μελισσοκομίας. Ας είναι καλά οι οδηγοί μου, μεταξύ των οποίων ο Βαγγέλης Λουκίσας και ο Ανδρέας Χαλάς, και στις 29 Σεπτεμβρίου του 2018, ο Αντώνης Πανταζής, Πρόεδρος του Μελισσοκομικού Συλλόγου του νησιού. Ο καιρός όχι ευχάριστος, αλλά ο Αντώνης, γεμάτος ενθουσιασμό και αγάπη για το νησί και τα μελίσσια του, ήθελε να μου αποδείξει ότι παρότι μελισσόσπιτα δεν υπήρχαν στο νότιο τμήμα του νησιού, η ευρύτερη περιοχή του Κορθίου διαθέτει μύρια άλλα ενδιαφέροντα. Θα αφήσω τα «άλλα» για άλλη φορά, για να σας εισάγω στο σπίτι του αμφιτρύωνα Νικόλαου Βουρατζέρη, στην Πίσω Μεριά Κορθίου, όπου φτάσαμε με τον Αντώνη κατάκοποι από τον ποδαρόδρομο της ημέρας.
Φωτογραφία 1: Το εξωτερικό πίσω μέρος του σπιτιού, με εμφανείς τις δύο οπές που οδηγούν στο μελισσο-ντούλαπο, εσωτερικά του σπιτιού
Ευτυχώς ο Νίκος ήταν σπίτι του, ένα οίκημα που στέκει εκεί, όπως μας είπε αργότερα, κάπου 500 χρόνια (Φωτογραφία 1), αν και από τις υπερβάλλουσες ανακαινίσεις αυτό δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμο. Υπήρξαν, πάντως, και τεκμήρια για το αληθές του λόγου του, και αυτό είχε σχέση με τις μέλισσες.
Φωτογραφία 2: Ένα φαινομενικά κοινό ντουλάπι με εικονοστάσι, στο εσωτερικό του σπιτιού.
Ο Νίκος μας οδήγησε μέσα στο σπίτι, και μάλιστα σε ένα υπνοδωμάτιο, δείχνοντάς μας ένα εντοιχισμένο ερμάριο – βάση εικονοστασίου, πρόσφατης λουστραρισμένης κοπής (Φωτογραφία 2).
Φωτογραφία 3: Το ντουλάπι ανοιγμένο, με τον επάνω χώρο να έχει καταληφθεί από μελισσοσμήνος με την κερήθρα του. Είναι διακριτή η οπή εισόδου των μελισσών ακριβώς κάτω από την κερήθρα.
Θα περίμενα κάτι σχετικό ως περιεχόμενο, αλλά, προς έκπληξή μου, ανοίγοντας το πορτόφυλλο, αντί μιας νοικοκυρεμένης σιφονιέρας, εμφανίστηκε ένα δίχωρο ντουλάπι (Φωτογραφία 3): ο κάτω χώρος ερημωμένος, ο επάνω γεμάτος δραστήριες μέλισσες γύρω από μια τεράστια κερήθρα (Φωτογραφία 4).
Φωτογραφία 4: Το πάνω μέρος του ντουλαπιού, με την κερήθρα, τις δραστήριες μέλισσες, και την οπή εισόδου.
Εδώ και διακόσια χρόνια, μας είπε ο Νίκος, οι αφεσμοί, τα σμάρια που ανεξαρτητοποιούνται από τα τριγυρινά μελίσσια, για κάποιον λόγο ελκύονται ιδιαίτερα από το σπίτι αυτό και ανελλιπώς εποικίζουν το ντουλάπι, το οποίο παραδοσιακά πλέον ανήκει στους εποίκους-μέλισσες, οι οποίες περνούν μέσα από μια τρύπα που διαπερνά τον φαρδύ, πάχους 1.15 μέτρων, πίσω τοίχο του σπιτιού. Αν και υπάρχει δεύτερη τρύπα που οδηγεί στο κάτω τμήμα του ντουλαπιού (Φωτογραφία 1), οι μέλισσες προτιμούν το επάνω τμήμα του, ποτέ το κάτω (το γιατί άγνωστο, ακόμη). Η ετήσια συχνότητα εγκατάστασης σμαριών κυμαίνεται μεταξύ 6-7 μελισσιών, κατά μέσον όρο, μια χρονιά μάλιστα έφτασαν τα 13! Να είναι η θέση του σπιτιού; οι φαρδιοί του τοίχοι; οι φιλόξενοι ιδιοκτήτες; Τα μελίσσια συνεχίζουν να εποικίζουν ακατάπαυστα, και ο Νίκος, με εξίσου ακατάπαυστη μακροθυμία, τα μαζεύει κάποιες μέρες μετά την επιτυχή εγκατάστασή τους και τα τοποθετεί σε κυψέλες, για να τα χαρίσει, κυρίως, σε επαγγελματίες μελισσοκόμους. Χωρίς να σταματήσει να περιμένει την επόμενη βίγλα ή βιζιτάρι, την ανιχνεύτρια μέλισσα που θα φτάσει για να ελέγξει τον χώρο εγκατάστασης του επόμενου αφεσμού. Η ιστορία της οικογένειας είναι, όπως αποδεικνύεται, συνυφασμένη με τις μέλισσες, μια σχέση αμοιβαιότητας 200 χρόνων! Γι’ αυτό και από τότε που έγινε αντιληπτό ότι για τις μέλισσες έγινε συγγενής συνήθεια να εγκαθίστανται στο παλιό ντουλάπι, οι τρύπες που οδηγούν σε αυτό στο πίσω μέρος του σπιτιού παραμένουν πάντα φιλόξενα ανοιχτές!
Φωτογραφία 5: Ο φιλόξενος Νίκος Βουρατζέρης σερβίροντάς μας μέλι εποίκων μελισσών
Ναι, δοκιμάσαμε και από το μέλι, όχι της κερήθρας της φωτογραφίας, αλλά από ιστορικά προηγούμενη που είχε τρυγήσει ο αμφιτρύωνάς μας (Φωτογραφίες 5-6). Μέλι με γεύση σπιτικών παρτεριών, κυρίως αλλόχθονης ανθοφόρας χλωρίδας, από όπου οπορτουνιστικά και βραχύχρονα στήνουν οι πρωτεργάτριες της νέας κυψέλης το σπιτικό τους. Αν και προτιμώ το μέλι από τους απέραντους θυμαρώνες της Άνδρου, αυτό το μέλι ανέδιδε στοιχεία αλλιώτικα: διαχρονικής χειρωνακτικής προσπάθειας πετράδων, ξυλουργών, φροντιστών των τριγύρω κήπων, αλλά και γενιών ανθρώπων του αιωνόβιου σπιτιού που επέτρεπαν στο μελισσο-χούι να διατηρεί την μνήμη του χώρου.
Φωτογραφία 6: Ο συνοδοιπόρος Αντώνης Πανταζής δοκιμάζοντας το μέλι.
Αγαπητοί Ανδριώτες μελισσοκόμοι, τώρα αντιλαμβάνομαι το πώς τελικά εξελίχθηκαν κάποια χωριατόσπιτα σε μελισσόσπιτα, με ενδιάμεσες, υβριδικές δομές να βρίθουν κυρίως στο βόρειο τμήμα της Άνδρου! Επίσης, υποπτεύομαι ότι η προσωνυμία «ντουλάπι» (δεν αναφέρομαι στην γλωσσική προέλευση του όρου), μάλλον δεν προέρχεται από το σχήμα της ξύλινης ή λίθινης σχετικής δομής, αλλά αυτό από το οποίο πρωτογενώς προήλθε: ένα ντουλάπι στον τοίχο οποιασδήποτε χρήσης, που διεκδικήθηκε ευκαιριακά, επίμονα και διαχρονικά από τις μέλισσες!
Θεοδώρα Πετανίδου
Εργαστήριο Βιογεωγραφίας & Οικολογίας
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
