Ο Φιλόσοφος, Δάσκαλος, Αγωνιστής Θεόφιλος Καΐρης, που γεννήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1784 στην Άνδρο, κορυφαία μορφή τόσο του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος όσο και του κινήματος του ελληνικού Διαφωτισμού, σφράγισε την εποχή του με την έντονη δράση του και την ενάρετη ζωή του.
Συμμετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, πρωτοστάτησε στην παγίωση των φιλελεύθερων θεσμών στο νεοσύστατο κράτος και αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην εκπαίδευση του λαού με στόχο να ανυψώσει το μορφωτικό επίπεδο του και να του μεταδώσει τα αγαθά της σύγχρονης επιστήμης και της φιλοσοφίας, προκειμένου με την παιδεία να αποτινάξει τη νάρκη της δουλείας και να ανδρωθεί.
Μυημένος στις αρχές της Φιλικής Εταιρείας, συμμετέχοντας ενεργά στην Επανάσταση, ύψωσε την επαναστατική σημαία στην Άνδρο στις 10 Μαΐου 1821.
Πριν λίγες ημέρες στις αρχές Μαΐου του 1821 με τη σύμφωνη γνώμη του επίσης μυημένου στη Φιλική Εταιρεία Μητροπολίτη Άνδρου Διονυσίου Καρκάκη, είχε προηγηθεί η ανάγνωση μέσα στην Μητρόπολη από τον Αρχιμανδρίτη Λεόντιο Καμπάνη των «γραμμάτων» της Φιλικής Εταιρείας, που δημιούργησε μεγάλο ενθουσιασμό με το λαό να φωνάζει « Ζήτω η Ελευθερία»!
Παρά τον ενθουσιασμό όμως του πλήθους, η σημαία της επανάστασης δεν εγκρίθηκε να υψωθεί εκείνη την ημέρα για πολλούς λόγους και κυρίως γιατί ορισμένοι πρόκριτοι ήταν διστακτικοί να ξεκινήσουν την επανάσταση κατά των Τούρκων άμεσα, προσπαθώντας να την καθυστερήσουν με διάφορα μέσα.
Ο Θεόφιλος Καΐρης όμως είχε αντίθετη γνώμη. Μόλις ήρθε στην Άνδρο από τις Κυδωνίες και αφού πέρασε από τα Ψαρά (είναι γνωστός ο περίφημος λόγος του με τον οποίο προσπάθησε να συμφιλιώσει τους αγωνιστές που διαφωνούσαν μεταξύ τους και να τους ενώσει για να αγωνισθούν όλοι μαζί για τη σωτηρία της πατρίδας ), αφού επιβεβαίωσε ότι ολόκληρο το έθνος είχε επαναστατήσει, εκφώνησε φλογισμένο επαναστατικό λόγο προς τους συμπατριώτες του μετά τη λήξη κατανυκτικής δοξολογίας στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Γεωργίου ακριβώς πάνω από το πατρικό του σπίτι. Με το λόγο αυτό προέτρεπε τους Ανδριώτες να επαναστατήσουν και να συγκεντρώσουν χρήματα για να στείλουν πλοία να φυλάξουν τα στενά του Καφηρέα από τους Τούρκους της Καρύστου που απειλούσαν απόβαση στα παράλια της Άνδρου. Με το λόγο αυτό συγκίνησε όλους τους παρευρισκόμενους και τους έπεισε ότι είχε έρθει η ώρα της επανάστασης. Έτσι σε ένα γενικό ενθουσιασμό ο Θεόφιλος Καΐρης σήκωσε την επαναστατική σημαία από το κωδωνοστάσιο του Αγίου Γεωργίου στις 10 Μαΐου 1821.
Αμέσως μετά συγκροτήθηκε επαναστατική Συνέλευση, υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Άνδρου Διονυσίου, συγκεντρώθηκαν τα απαραίτητα χρήματα και συντάχθηκε «κοινό γράμμα» δηλαδή πρακτικό με το οποίο τα τέσσερα μέρη της Άνδρου (το Κάτω Κάστρο, το Πάνω Κάστρο, η Αμμόλοχος και η Αρνάς) εξέλεξαν αντιπροσώπους προεστώτες για να πράξουν τα απαραίτητα για την «καλήν αποκατάστασιν της Πατρίδος».
Το πρακτικό αυτό αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την επίσημη έγγραφη κήρυξη της Επανάστασης στην Άνδρο και φέρει την ημερομηνία 10 Μαΐου 1821 (όπως αναφέρει ο ιστορικός Δ. Πασχάλης).
Στη συνέχεια μέσω Ύδρας, Αίγινας και Ναυπλίου ο Καΐρης πήγε στην Πελοπόννησο για να ενωθεί με το εκστρατευτικό σώμα του Δημητρίου Υψηλάντη και να συμμετάσχει τον Μάρτιο του 1822 στην εκστρατεία στον Όλυμπο κατά την οποία και τραυματίσθηκε σοβαρά.
Έτσι ο Θεόφιλος Καΐρης, αυτή η τόσο φωτισμένη αλλά συγχρόνως και αδικημένη προσωπικότητα της νεοελληνικής ιστορίας, είναι ένας από τους λίγους λόγιους που δεν δίστασε να αφήσει την πένα και να αρπάξει το καρυοφύλλι διακινδυνεύοντας ακόμα και την ίδια του τη ζωή, για να βοηθήσει στην απελευθέρωση της πατρίδας από τον Τούρκικο ζυγό.
Ειρήνη Ευανθία Καΐρη
