Σκίτσο του ζωγράφου Γιώργου Θ. Ματθαίου που απεικονίζει μια χειμωνιάτικη βεγγέρα από το Συνετί προς του Βραχνού
Με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού στις 17 Ιανουαρίου 2022, έθιμα, παραδοσιακές τέχνες και κοινωνικές τελετουργίες από τη νησιωτική χώρα, εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, εγγράφονται η Ανδριώτικη Βεγγέρα, το Μελεκούνι της Ρόδου, η Σιφνέικη Κεραμική, τα Πανηγύρια της Ικαρίας, οι Μάντρες της Λήμνου και η Καλαντήρα της Νισύρου.
Είναι η πρώτη φορά που η Άνδρος εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, σύμφωνα με τη σχετική σύμβαση που έχει υπογραφεί με την UNESCO το 2003, και το σχετικό Δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟΑ έχει λάβει ήδη πλήθος αναδημοσιεύσεων στα μέσα ενημέρωσης πανελλήνιας εμβέλειας.
Δύο χρόνια πριν, ξεκινήσαμε μια προσπάθεια μελέτης και καταγραφής μιας διαδεδομένης κοινωνικής πρακτικής που έρχεται από παλιά, της Ανδριώτικης βεγγέρας.
Η βιωματική αυτή εμπειρία, από τα παιδικά μας χρόνια, έγινε αφορμή να ασχοληθούμε με την προφορική ιστορία του τόπου μας, που αποτελεί μέρος της τοπικής μας ιστορίας. Έτσι με οδηγό το ενδιαφέρον και την αγάπη για την πολιτισμική κληρονομιά του νησιού μας, σχηματίστηκε και η ομάδα μας.
Επισκεφτήκαμε τα χωριά της Άνδρου, φιλοξενηθήκαμε σε πολλά σπίτια και καταγράψαμε μαρτυρίες ανθρώπων κάθε ηλικίας. Αναζητήσαμε φωτογραφίες και οπτικοακουστικό υλικό.
Στο ταξίδι μας αυτό είχαμε και την υποστήριξη πολλών φορέων, πολιτιστικών και κοινωνικών συλλόγων αλλά και μέσων ενημέρωσης του νησιού.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη αλλά και σε επικοινωνία μας με ανθρώπους των γραμμάτων, διαπιστώσαμε το έλλειμμα βιβλιογραφίας και γραπτών πηγών και αυτό έκανε ακόμη μεγαλύτερη την ανάγκη καταγραφής της προφορικής ιστορίας.
Η σημασία της Ανδριώτικης βεγγέρας, ως αυτοσχέδιας μορφής ψυχαγωγίας των ανθρώπων είναι πολύ σημαντική. Εμπεριέχει στοιχεία της τοπικής μας γαστρονομίας, των ποτών και των γλυκών, συνδυάζεται με το νησιώτικό τραγούδι και τα παραδοσιακά όργανα, με τα παιχνίδια και άλλα στοιχεία της ιστορίας του τόπου μας.
Ενδιαφέρον επίσης έχουν και κάποιες διαφοροποιήσεις της βεγγέρας που αναδείχθηκαν μεταξύ του βόρειου τμήματος του νησιού (αρβανιτοχώρια), του κεντρικού (περιοχή της Χώρας) και του νότιου (περιοχή Κορθίου).
Είναι η πρώτη φορά που η Άνδρος εντάσσει ένα στοιχείο στη λίστα με την Άυλη Πολιτισμική Κληρονομιά της Ελλάδας και πιστεύουμε ότι ο σπόρος της καταγραφής της προφορικής ιστορίας έχει καρποφορήσει.
Σεμινάριο προφορικής ιστορίας διενεργήθηκε το καλοκαίρι του 2021, στο πλαίσιο δράσης του μη κερδοσκοπικού φορέα “Ερευνητικό Κέντρο Άνδρου” (γνωστός για το εγχείρημα Andros Routes), με στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, και εκπαιδεύτρια την ιστορικό κ. Τασούλα Βερβενιώτη, ακολουθώντας τα μεθοδολογικά και επιστημονικά εργαλεία της καταγραφής της προφορικής ιστορίας. Μέσα από αυτή τη δράση γεννήθηκε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Άνδρου, με υποομάδες εντός της που, εκτός της Ανδριώτικης βεγγέρας, δουλεύουν και σε άλλες θεματικές, με την προσδοκία να διασωθούν κρίσιμες μαρτυρίες, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων ανθρώπων.
Για την Ανδριώτικη βεγγέρα δημιουργήθηκε ένα ντοκιμαντέρ, καταγράφονται συνεντεύξεις και σχεδιάζεται μια ιστοσελίδα που θα φιλοξενεί όλο αυτό το υλικό τεκμηρίωσης. Συζητείται και το ενδεχόμενο μιας έκδοσης για τις βεγγέρες από όλα τα χωριά της Άνδρου, καλύπτοντας έτσι και το βιβλιογραφικό κενό.
Γνωρίσαμε ανθρώπους, ερευνήσαμε καλύτερα τα ήθη και έθιμα του νησιού μας, μοιραζόμαστε δημιουργικό χρόνο με τους συμπατριώτες μας και σκοπεύουμε τα διδάγματα και τις μεθόδους που μάθαμε, να τις χρησιμοποιήσουμε και σε νέες θεματικές έρευνας του πολιτισμού και της ιστορίας της Άνδρου.
Θα θέλαμε λοιπόν να ευχαριστήσουμε ξεχωριστά τους ανθρώπους και τους φορείς που συνέβαλαν σε αυτή την προσπάθεια και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας αυτής για τον πολιτισμό του νησιού μας.
Ευχαριστούμε θερμά τους Ζαννή Ρόμπο, Άννα Μπακέλα (Πίσω Μεριά), Δέσποινα Χατζόγλου, Πολιτιστικό Εξωραϊστικό Σύλλογο Μαινήτων (Μαίνητες), Γεώργιο Πέππα (Κατάκοιλος), Στέλλα Χαλά Μουστάκα (Μπατσί), Αγγελική Καρπούζη (Γιαννισαίο), Ιωάννη Α. Ξανθό (Μεσσαθούρι), Γιώργο Τσαούση, Γιώργο Θ. Ματθαίο (Συνετί), Βασίλειο Μπόθο (Καλυβάρι), Μιχάλη Κουτσούκο, Νίκο Βασιλόπουλο / Αρχιτέκτονα – Ερευνητή (Χώρα), Ανδρέα Τηνιακό (Μέσα Βουνί), Σύλλογο Ναυτικών Άνδρου, Δημήτριο Γριμμάνη (Πίσω Μεριά), για τις σημαντικές μαρτυρίες τους και την παραχώρηση οπτικοακουστικού υλικού.
Ευχαριστούμε θερμά την ιστορική εφημερίδα «Ανδριακή» και την Μαριάννα Φωτοπούλου, το ενημερωτικό μέσο «Andros Portal» και την Ανδριάννα Μπόθου, τον Περίγυρο της Κινηματογραφικής Λέσχης Άνδρου και τον Βαγγέλη Λουκίσσα (Vang Louk), την ημερήσια εφημερίδα των Κυκλάδων «Κοινή Γνώμη», το βιωματικό φεστιβάλ “Αιγαίου Μέθεξις” και την Αγγελική Στρατή για την εξαιρετική συνεισφορά τους στην επικοινωνία, ανάδειξη και υποστήριξη της προσπάθειάς μας, καθώς και την παραχώρηση αρχειακού υλικού.
Ευχαριστούμε θερμά τους Ελένη Πολίτου, Μαρία Ψαρρού, Ορσαλία Μανδαράκα, Γιάννη Μπακέλα, Ειρήνη Κοντού, Θανάση Καρπούζη και το Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτισμικής Κληρονομιάς, για την πολύτιμη συνεργασία τους στο εγχείρημά μας.
Ευχαριστούμε θερμά την Καΐρειο Βιβλιοθήκη και ιδιαίτερα τη Μαρία Χαλά για τη φιλοξενία και εξυπηρέτηση κατά τη διάρκεια της έρευνας, καθώς και τους Γιώργο Δαρδανό, Γιάννη Μαμάη, Γιάννη Πίππα για τις επικοινωνίες μας σχετικά με τα στοιχεία τεκμηρίωσης.
Κλείνοντας θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καππαριάς που υποστήριξε το εγχείρημα με τη δράση του ντοκιμαντέρ «Aνδριώτικη Βεγγέρα: θύμησες και μαρτυρίες | The vegghera of Andros: memories and testimonies» (το trailer https://www.youtube.com/watch?v=u_MmHkxQkhA) με την ευχή να ταξιδέψει σε Ελληνικά και Διεθνή Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους και στο οποίο:
Συμμετέχουν:
Άννα Πορφύρη – Καππαριά, Ευαγγελία Καλογρίδη – Καππαριά, Νίκος Ψαρρός – Καππαριά, Μιχάλης Λουλούδης – Καππαριά, Γιάννης Πίππας – Βαρίδι, Γιώργος Τζουγάνος – Κατάκοιλος, Νικολός Εξαδάκτυλος – Στενιές, Αγγελική Καρπούζη – Γιαννισαίο, Σπύρος Τσαούσης – Συνετί, Γιώργος Τσαούσης – Συνετί, Κατερίνα Τσαούση – Συνετί, Ορσαλία Μανδαράκα – Καππαριά, Γιάννης Στάβαρης – Άρνη, Βασιλική Στάβαρη – Άρνη, Αγγελική Τζουγάνου – Κατάκοιλος, Θωμάς Πέππας – Κατάκοιλος, Δημήτρης Καλογρίδης – Κατάκοιλος, Μαρίνα Τζουγάνου – Κατάκοιλος, Δανιόλου Χαρίκλεια – Λειβάδια, Δανιόλου Μαρία – Λειβάδεια, Νίκος Γλυνός – Πίσω Μεριά, Κώστας Καρπούζης – Γιαννισαίο, Μίνα Μήλα – Γιαννισαίο.
Σκηνοθετική επιμέλεια: Κωνσταντίνα Βούλγαρη
Επιστημονική σύμβουλος: Κυριακή Φωτιάδου
Διεύθυνση φωτογραφίας: Βαγγέλης Λουκίσας (Vang Louk)
Μοντάζ: Θανάσης Τότσικας
Οργάνωση παραγωγής: Ειρήνη Δρόσου, Ορσαλία Μανδαράκα, Μαρία Ψαρρού
Έπαιξαν οι μουσικοί: Νίκος Ντόγιας (βιολί) και Θανάσης Καρπούζης (λαούτο)
Σύντομα το Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων του ΥΠΠΟΑ θα δημοσιεύσει τη διεύθυνση με το Δελτίο του Στοιχείου και τον συνοδευτικό Φάκελο Τεκμηρίωσης.
Η συνεργασία και η κινητοποίηση της κοινωνίας της Άνδρου για την τεκμηρίωση και την υποστήριξη της υποψηφιότητας της Ανδριώτικης Βεγγέρας με σκοπό την εγγραφή της στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, καθώς και το κίνητρο που δόθηκε για περαιτέρω δράσεις διαφύλαξης και ανάδειξης της ζώσας κληρονομιάς του νησιού, αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής που μπορεί να εμπνεύσει και να ενεργοποιήσει άλλες τοπικές κοινωνίες και κοινότητες φορέων στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Με αυτό το σκεπτικό αναγνωρίζεται η σημασία της προσπάθειάς μας από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ ως καλού παραδείγματος ευαισθητοποίησης μιας τοπικής κοινωνίας προς την κατεύθυνση ανάληψης πρωτοβουλιών για τη διαφύλαξη και προβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ως στοιχείου συγκρότησης της συλλογικής ταυτότητας και μνήμης.
Νιώθουμε χαρούμενοι και δημιουργικοί όταν μπορούμε να έχουμε έστω και μια μικρή συνεισφορά προς το νησί μας, ιδιαίτερα όταν γίνεται στη βάση του αληθινού ενδιαφέροντος και του εθελοντισμού. Συνεχίζουμε…
Σπύρος Τσαούσης
Συντονιστής Πρωτοβουλίας – Συντάκτης του Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Συγχαρητήρια σ’ όλους όσους εργα΄στηκαν και ιδιαίτερα στους έχοντες την ιδέα αλλά και στους πρωτεργάτες της ανάδειξης και ευρύτερης αναγνώρισης μιας πτυχής της πολιτισμικής κληρονομιάς του νησιού, που αποτελούν οι Βεγγέρες.