Χάρτης της Άνδρου με τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις Πηγή: Ε. Καλάβρια σε google earth
Στρόφιλας, Πλάκα, Μικρογιάλι, Βρυόκαστρο, Ζαγορά, Υψηλή, Παλαιόπολη, Πύργος Αγίου Πέτρου: είναι μόνο οι βασικότεροι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού, που χρονολογούνται από την Τελική Νεολιθική έως τα πρώιμα Βυζαντινά χρόνια.
Πλήθος ακόμα θέσεων έχουν αποδώσει αρχαιότητες χωρίς να συνυπολογίσουμε τα μνημεία των Βυζαντινών χρόνων (για τα οποία θα ακολουθήσει ξεχωριστό αφιέρωμα). Οι χώροι αυτοί εντοπίζονται κατά μήκος της νοτιοδυτικής ακτής της Άνδρου, εντός από το Μικρογιάλι που βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού. Δεν κατοικούνταν όλες οι θέσεις ταυτοχρόνως αλλά φαίνεται, όπως έχει διατυπωθεί στην έρευνα, ότι μετά την εγκατάλειψη της μιας ανθούσε κάποια άλλη, αν και σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε παράλληλη κατοίκιση.
Η περιοχή του Στρόφιλα, Φώτο: Vanglouk
Παλαιότερος είναι ο εντυπωσιακά μεγάλος για την νεολιθική εποχή οικισμός του Στρόφιλα με ευρήματα που φανερώνουν μια αναπτυγμένη κοινωνία με ανάγκη εξασφάλισης της άμυνάς της και διαμορφωμένες λατρευτικές πρακτικές. Στο λόφο του Βριοκάστρου έχει εντοπισθεί επίσης εγκατάσταση της Τελικής Νεολιθικής περιόδου,
ενώ η Πλάκα είναι η μοναδική θέση της Άνδρου που χρονολογείται στην εποχή του Χαλκού και ο βίος της έχει σημαδευτεί από αλλεπάλληλες καταστροφές. Και στις δύο αυτές θέσεις έχουν εντοπιστεί βραχογραφίες όπως του Στρόφιλα.
Ζαγορά
Ο οικισμός της Ζαγοράς, ο νοτιότερος από όσους αναφέρουμε, άκμασε στα γεωμετρικά χρόνια, από το 850 έως το 700 π.Χ.. Πόλη σε θέση οχυρή, με ισχυρό τείχος, ιερό και οικιστικές περιοχές, με άφθονα ευρήματα που εκτίθενται στο Μουσείο Χώρας Άνδρου, έχει αποδειχθεί πολύ σημαντική για τη μελέτη των γεωμετρικών χρόνων και των δια θαλάσσης επαφών.
Παράσταση από αγγείο της Ζαγοράς
Βορειότερα, στην περιοχή Απροβάτου βρίσκεται ο οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος της Υψηλής που χρονολογείται από την Γεωμετρική εποχή έως την αρχή των Κλασικών χρόνων.
Αεροφωτογραφία της Υψηλής από Β. Πηγή: Αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Λήψη Κ. Ξενικάκης
Διαθέτει ισχυρό τείχος με μεταγενέστερες επισκευές και ενισχύσεις, πυκνό πολεοδομικό ιστό και ιερό που ήταν πιθανώς αφιερωμένο στη Δήμητρα και λειτουργούσε έως σχεδόν τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. Η έρευνά του δίνει σημαντικότατα αποτελέσματα για τη γεωμετρική και αρχαϊκή εποχή στις Κυκλάδες.
η περιοχή της Υψηλής , Φώτο: Vanglouk
Η πόλη της Άνδρου, όπως τη γνωρίζουμε από τις ιστορικές πηγές εντοπίζεται στην Παλαιόπολη και εκτείνεται από ψηλά το λόφο του Αγ Δημητρίου, όπου βρίσκεται η ακρόπολη έως το βυθισμένο πλέον στην θάλασσα λιμάνι. Έξω από τα ισχυρά, ιστάμενα τείχη έχουν εντοπισθεί η ανατολική και η δυτική νεκρόπολη της πόλης με εντυπωσιακά ταφικά μνημεία. Εντός των τειχών έχουν εντοπιστεί οικιστικά κατάλοιπα, ναοί, λουτρά και αναλημματικοί τοίχοι.
η ανασκαφή στην Αγορά της Παλαιόπολης,Φώτο: Vanglouk
Στην Αγορά της πόλης που διαμορφώνεται σε δύο άνδηρα υπάρχει στοά, οδοί και κτήριο με πρόπυλο, που χτίσθηκε πάνω σε παλαιότερες κατασκευές, αλλά και κρήνη που ενσωματώθηκε στην πολυτελή βασιλική που οικοδομήθηκε στον 5ο αι. μ.Χ. Από την Παλαιόπολη προέρχονται πλήθος επιγραφών και σημαντικά γλυπτά, πολλά από τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας, ενώ άλλα, εξίσου σημαντικά, καθώς και αγγεία, εργαλεία, κοσμήματα και ποικίλα αντικείμενα μπορεί κανείς να θαυμάσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης που λειτουργεί από το 2003.
Εντυπωσιακό μνημείο της Άνδρου είναι ο πύργος του Αγ. Πέτρου που στέκει σε ύψος περίπου 20 μ., δυτικά του χωριού του Αγ. Πέτρου. Είναι από τους καλύτερα σωζόμενους αρχαίους πύργους στην Ελλάδα, με εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, κατασκευή των ελληνιστικών χρόνων. Ο χαρακτήρας του φαίνεται ότι ήταν εκείνος της οχυρής κατοικίας που υποστήριζε παραγωγικές δραστηριότητες της γύρω περιοχής.
Η σύντομη αυτή αναφορά στους αρχαιολογικούς χώρους της Άνδρου σε καμία περίπτωση δεν εξαντλεί τον αρχαιολογικό πλούτο του νησιού.
