Η 1η Οκτωβρίου κάθε έτους έχει οριστεί ως «Παγκόσμια Ημέρα για την τρίτη ηλικία, αποτίνοντας με αυτό τον τρόπο τον οφειλόμενο φόρο τιμής προς τους ανθρώπους που διανύουν το τελευταίο εξελικτικό στάδιο του ανθρώπινου κύκλου της ζωής. Υιοθετήθηκε για πρώτη φορά από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1990 με στόχο την επισήμανση του πολυδύναμου ρόλου των ηλικιωμένων στα κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά δρώμενα της σύγχρονης εποχής, αλλά και τη γνωστοποίηση των δυσχερειών που επιφέρει το γήρας και του σεβασμού που θα πρέπει να το περιβάλλει.
Ως ηλικιωμένος σήμερα νοείται κάθε άνθρωπος που έχει συμπληρώσει το 65ο έτος της ζωής του. Η άνοδος του προσδόκιμου επιβίωσης ωστόσο με επέκταση του βίου με πολλά επιπλέον «υγιή έτη ζωής» συνετέλεσε στην οπισθοχώρηση του ορίου έναρξης της τρίτης ηλικίας πέραν του 65ου έτους (67ο με βάση τα σύγχρονα δεδομένα) που συμπίπτει χρονολογικά με την έναρξη της συνταξιοδότησης και την απόσυρση από τον κοινωνικό, εργασιακό και οικονομικό τομέα δράσης.
Παρά το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης, η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος διασφαλίζοντας καλύτερους δείκτες σωματικής υγείας και ευεξίας του γηράσκοντος πληθυσμού, συνέβαλε ουσιαστικά στην αλλαγή των γηριατρικών στερεοτύπων με υιοθέτηση ενός τελείως διαφορετικού προτύπου από εκείνο «των απόμαχων της ζωής». Σήμερα οι ηλικιωμένοι συμβάλλουν αποφασιστικά σε όλους τους τομείς της ζωής με ενεργή παρουσία εντός του κοινωνικού ιστού, γεγονός που τους αποφέρει διπλά οφέλη, καθώς τους τονώνει συναισθηματικά ενισχύοντας την αίσθηση ισοτιμίας τους με τις άλλες κοινωνικές ομάδες, ενώ εκμεταλλεύεται στο έπακρο την αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού τους σε εμπειρία και γνώση. Με την εθελοντική προσφορά τους και την παροχή υποστήριξης στην ενίσχυση των δεσμών της πυρηνικής οικογένειας διαδραματίζουν πλέον πολυσήμαντους ρόλους, απαραίτητους στην ομαλή ροή της κοινωνίας, γεγονός που επιβάλλει την αναγνώριση του έργου τους αλλά και την υποχρέωση για υποστήριξη και σεβασμό στις ανάγκες τους.
Τα ηλικιωμένα άτομα καθώς συγκαταλέγονται μεταξύ των βασικότερων ευπαθών κοινωνικά κατηγοριών χρήζουν σφαιρικής πλαισίωσης διαμέσου της παρουσίας πρωτοβάθμιων υπηρεσιών με μοντέλα ολιστικής παροχής φροντίδας στην κοινότητα. Υπηρεσίες όπως το «Βοήθεια στο Σπίτι», που αποσκοπεί στην ολοκληρωμένη κάλυψη αναγκών ανήμπορων υπερηλίκων με στόχο την παραμονή στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον τους για την αποφυγή ιδρυματοποίησής τους, θα έπρεπε να ενισχύονται θεσμικά από τους κρατικούς φορείς ιδίως σε περιοχές της υπαίθρου που οι δυνατότητες παροχής φροντίδας είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Η συγκράτηση των ηλικιωμένων εντός του φυσικού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος κρίνεται καθοριστική για την εσωτερίκευση της αντίληψης ενός γεμάτου βίου που μοιάζει με εκείνον της ενήλικης περιόδου. Επίσης η διατήρηση διαπροσωπικών δεσμών ευνοεί την υιοθέτηση ενεργητικών στάσεων ζωής ενισχύοντας την αίσθηση χρησιμότητας και συγκρατώντας την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων σε υψηλά επίπεδα με αποφυγή εκδήλωσης διαταραχών και μείωση του στρες που επιφέρει συνήθως η μοναχικότητα του βίου.
Η ευαλωτότητα της τρίτης ηλικίας συνιστά αδιαμφισβήτητο φαινόμενο. Οι λειτουργικές δυσκολίες στη διεκπεραίωση βασικών δραστηριοτήτων της καθημερινότητας εξαιτίας των βιολογικών επιπλοκών, με προεκτάσεις στον ψυχοκοινωνικό και οικονομικό τομέα δράσης και κινητοποίησης των ηλικιωμένων ατόμων, συνιστούν στοιχεία δύσκολα διαχειρίσιμα. Εξαιτίας αυτών των δυσκολιών συνίσταται επιτακτική η ανάγκη ενίσχυσής τους μέσα από το σεβασμό στην αξιοπρέπεια και την προσωπικότητά τους, που δε γερνά ούτε φθίνει στο χρόνο. Η ενεργητική ακρόαση, η φροντίδα, η πλαισίωση από κοινωνικά δίκτυα, η επιδοκιμασία του περίγυρου αποτελούν σημαντικά κίνητρα αυτοεξέλιξης που βελτιώνουν τα επίπεδα συναισθηματικής διάθεσης των γερόντων περιορίζοντας το βαθμό ανασφάλειας που τους καταβάλει.
Το γήρας δεν πρέπει να συνιστά εμπόδιο στον τρόπο που ονειρεύτηκε κάθε άνθρωπος να ζήσει την τελευταία περίοδο της ζωής του. Κάθε ηλικιωμένος έχει δικαίωμα να διάγει τον βίο του αξιοπρεπώς, διασφαλίζοντας τα απαραίτητα εκείνα μέσα για ποιοτική επιβίωση. Οι νεότερες γενιές οφείλουν να κατανοήσουν την αναπόφευκτη εναλλαγή των περιόδων του βίου με το απρόβλεπτο των καταστάσεων που συχνά επιφέρουν και να αγκαλιάσουν με αγάπη και ενσυναίσθηση την τρίτη ηλικία, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για μία εξελικτική φάση ζωής που όλοι θα περιέλθουν κάποτε και είναι αμφίβολο το πώς.
Εν κατακλείδι, η τρίτη ηλικία δεν αποτελεί μια στατική περίοδο ζωής. Πρόκειται για τη σημαντικότερη ηλικιακή φάση καθώς σε αυτήν ο άνθρωπος έχει αποκτήσει τη σοφία που είναι απαραίτητη για να καθοδηγήσει τους άλλους. Συνιστά το επιστέγασμα της ολοκλήρωσης των ανθρώπων μέσα από τον αγώνα της ζωής τους για την επίτευξη πραγμάτων. Οι ηλικιωμένοι είναι άτομα που μπορούν να εξελιχθούν πνευματικά εισπράττοντας νέες εμπειρίες μέχρι το τέλος. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό όμως συνιστά η συναισθηματική επένδυση της γηριατρικής σχέσης.
Στη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» ο μεγάλος ποιητής Γιάννης Ρίτσος αποδίδει με γλαφυρότητα τη θλίψη που επιφέρει το γήρας αλλά και τη δίψα των ηλικιωμένων για συναισθηματική ενίσχυση:
«…μπορείς επιτέλους να πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις πως ποτέ δεν υπήρξες,
δεν υπήρξε ο χρόνος κ’ η φθορά του.
…κι ούτε έχει σημασία που ασπρίσαν τα μαλλιά μου -δεν είναι τούτο η λύπη μου-
η λύπη μου είναι που δεν ασπρίζει κ’ η καρδιά μου.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου…»
Δε νοείται χρονική φάση στο πέρας του βίου που η συναισθηματική διάσταση να μη διαδραματίζει μία από τις πιο ουσιώδεις παραμέτρους στην επίτευξη της ανθρώπινης ευτυχίας. Ας αφιερώσουμε λοιπόν χρόνο στους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας αναγνωρίζοντας τις απώλειες που βιώνουν… Ας τους δείξουμε έμπρακτα το ενδιαφέρον μας ακούγοντάς τους… Ας τους κάνουμε να νιώσουν ενεργό κομμάτι της ζωής μας και όχι σκιές ξεχασμένες στο περιθώριο… Ας τους καλλιεργήσουμε την αισιοδοξία ότι το μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει θετικά πράγματα γι’ αυτούς! Οφείλουμε να θυμόμαστε πάντα πως ο χρόνος περνάει αμείλικτος φθείροντας το σώμα, η λαχτάρα όμως για ανθρώπινη επικοινωνία και συναισθηματική επαφή παραμένουν αναλλοίωτα στην πάροδο των ετών, συνιστώντας έναν ισχυρό αναστολέα της θλίψης και της μοναξιάς.
Στάμου Μιρέλλα
Ψυχολόγος – Συντονίστρια Προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» Δήμου Άνδρου
Οκτώβριος 2021
