Ναός Ταξιάρχου Μιχαήλ στη Μεσαριά
Ένας καλός δρόμος βρίσκεται υπό κατασκευή στην εύφορη κοιλάδα, κατά μήκος του οποίου προχωρήσαμε με γρήγορο ρυθμό μέχρι να φτάσουμε στο χωριό Μεσσαριά, το οποίο διαθέτει μια εκκλησία, σημαντικής αρχιτεκτονικής αξίας, αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ, σε μια στήλη της οποίας διαβάζουμε ότι χτίστηκε επί Μανουήλ Κομνηνού το 1157. Είναι καθαρά βυζαντινού ρυθμού, με τρούλο και χωρίζεται, όπως οι παλιές εκκλησίες εκείνης της εποχής, σε νάρθηκα, μεσαίο ναό και ιερό. Το τέμπλο είναι από λευκό και γκρίζο μάρμαρο και έχει πάνω του διάφορες ανάγλυφα σχέδια, που αναπαριστούν την κεφαλή του Αγίου Ιωάννη σε πινάκιο και τον δικέφαλο αετό του Κωνσταντίνου. Πρόκειται για ένα αξιοσέβαστο οικοδόμημα, το οποίο δείχνει ότι η Μεσσαριά ήταν η δεύτερη πρωτεύουσα της Άνδρου μετά την εγκατάλειψη της πρώιμης ελληνικής πόλης και πριν από την έναρξη της σύγχρονης πόλης. Ήταν ευνοϊκά τοποθετημένη για την άμυνά της ψηλά σε αυτή την εύφορη κοιλάδα, και μόνο πολύ αργότερα, όταν οι Βενετοί άρχοντες έχτισαν ένα φρούριο, θα ήταν δυνατόν να κατοικήσουν δίπλα στη θάλασσα, όπου βρίσκεται σήμερα η πρωτεύουσα.
Μένητες και οι Πύργοι
Στρίβοντας προς τα δεξιά, σύντομα μπήκαμε στον παράδεισο των Μενιτών, με υπέροχα ρυάκια να κατεβαίνουν το φαράγγι από την πλευρά του βουνού και να το λούζουν με πράσινο- πλούσια κοτσίδα πλαισιώνει τους νερόμυλους, και στις όχθες με μαλακά βρύα βρήκαμε πράγματι πρίμνα να φυτρώνουν σε αφθονία, και ήμασταν αρκετά ευτυχείς για το καταφύγιο που μας παρείχαν τα σπίτια που ήταν κρυμμένα ανάμεσα στα δέντρα για να καταφύγουμε από τον μεσημεριανό ήλιο
Στις Μένητες γνωρίσαμε για πρώτη φορά τους πύργους της Άνδρου, μια ιδιαιτερότητα του νησιού, η οποία προέκυψε από τη σύσταση που φαίνεται να είχε μόνο αυτό. Μέχρι τα τελευταία χρόνια οι Ανδριώτες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, τους άρχοντες και τους καλλιεργητές της γης: οι πρώτοι κατάγονταν γενικά από βενετσιάνικες οικογένειες και ο καθένας από αυτούς έχτισε έναν τετράγωνο πύργο στη μέση της γης του, και ήταν ο έχων την εξουσία. Υπήρχε ένα περίεργο έθιμο μεταξύ αυτών των αρχόντων, σύμφωνα με το οποίο ο πρώτος γιος που παντρευόταν κληρονομούσε πάντα τον πύργο και το κτήμα, ενώ οι υπόλοιποι έμπαιναν σε μοναστήρια, γίνονταν δάσκαλοι ή αναζητούσαν εργασία σε ξένα μέρη: ως εκ τούτου, η Άνδρος είναι ιδιαίτερα πλούσια σε μοναστικά ιδρύματα, αρκετά από τα οποία εξακολουθούν να υπάρχουν
Αυτοί οι τετράγωνοι ψηλοί πύργοι αποτελούν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στο τοπίο. Αρχικά εισέρχονταν από τον επάνω όροφο με μια σκάλα, η οποία ανέβαινε και προστάτευε όσους βρίσκονταν στο εσωτερικό από την εισβολή. Στον κάτω όροφο δεν υπήρχαν πόρτες ή παράθυρα, αλλά εισερχόταν από μια καταπακτή από πάνω και χρησίμευε ως οικογενειακή αποθήκη. Γύρω από την κορυφή των πύργων προεξείχαν κόγχες, από τις οποίες οι πολιορκημένοι μπορούσαν να ρίχνουν βραστό λάδι και να πυροβολούν τους επιτιθέμενους- αλλά, χάρη στην ηρεμία της σύγχρονης εποχής, η ζοφερή όψη αυτών των πύργων έχει βελτιωθεί κατά πολύ. Πέτρινες σκάλες έχουν τοποθετηθεί στην εξωτερική πλευρά, για να χρησιμεύουν ως προσβάσεις αντί για σκάλες- τα παράθυρα έχουν ανοίξει, και στα περισσότερα από αυτά επικρατεί τώρα ένας αέρας άνεσης
Οι άρχοντες και η περηφάνεια
Όμως η οικογενειακή υπερηφάνεια των αρχόντων δεν έχει εκλείψει σε καμία περίπτωση, αν και υπό διαφορετικό καθεστώς η εξουσία τους έχει τροποποιηθεί σημαντικά. Είναι εξαιρετικά αυστηροί όσον αφορά τους γάμους, και αν ο γιος ενός άρχοντα εξευτελιστεί επιθυμώντας να παντρευτεί κάποια κατώτερή του ο πατρικός θυμός προκαλείται αμέσως: ο πατέρας του νεαρού θα πει ότι η κοπέλα χρησιμοποίησε μαγικά για να προσελκύσει τον εραστή της, ερωτικά φίλτρα και φίλτρα, όπως αυτά που υπάρχουν σε αφθονία στην Άνδρο, αλλά τα οποία απορρίπτονται από την Εκκλησία ως προερχόμενα από το διάβολο. Μπροστά σε τέτοιες κατηγορίες ο νεαρός δύσκολα μπορεί να συνεχίσει την αγωγή του από ντροπή. Πολλά από αυτά τα μικρά τεχνάσματα αποδίδονται στις κοπέλες της Άνδρου, όπως το να ράβουν κρυφά κάτι στο παλτό του αντικειμένου του πόθου τους ή να κλέβουν το μαντήλι του και να το ανακατεύουν με κάποιο μυστηριώδη τρόπο καθώς ψελλίζουν ξόρκια. Αυτά είναι αρκετά ακίνδυνα, αλλά γνωρίζουν πιο πολύπλοκα από αυτά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε περίπτωση αποτυχίας των απλούστερων, και τα οποία δεν είναι πολύ ευχάριστα στην αφήγηση.
Έθιμα
Οι ανόητες Ανδριώτισσες νομίζουν, επίσης, ότι πατώντας το πόδι του συζύγου τους κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριμένου τμήματος της γαμήλιας τελετής θα διοικήσουν το νοικοκυριό. Μας έδειξαν μια μέρα, ως παράδειγμα αυτού, μια νεαρή γυναίκα που είχε πρόσφατα παντρευτεί και δοκίμασε αυτή τη μέθοδο- και ο νεοαποκτηθείς σύζυγός της εξοργίστηκε τόσο πολύ που μόλις επέστρεψαν από την εκκλησία της έδωσε ένα γερό ξύλο, και τώρα μοιάζει τόσο ταπεινόφρων βοηθός όσο θα ήθελε να έχει οποιοσδήποτε άντρας.
Ο ναός του Διονύσου
Οι Μένητες έχουν μια εκκλησία μέσα από την οποία ρέει ένα ιερό ρυάκι νερού ¨Αυτό”, είπε ο κύριος Κρήτης, ο οποίος εκτελούσε χρέη οικοδεσπότη, “ήταν ο περίφημος ναός του Διονύσου, όπου μια φορά το χρόνο το νερό έρεε σαν κρασί στην αρχαιότητα” Ιδιαιτέρως παρακάλεσα να διαφωνήσω μαζί του, πρώτον, επειδή δεν υπάρχει ίχνος αρχαιότητας σε αυτό το μέρος του νησιού και, δεύτερον, επειδή η σκεπτικιστική μου φύση έλεγε ότι ένα τέτοιο θαύμα θα ήταν δύσκολο να γίνει σε ένα ρέμα που κατεβαίνει ευθείαν από την πλαγιά του βουνού- αν περνούσε από μια δεξαμενή από πίσω θα το καταλάβαινα. Όχι, πρέπει να ψάξουμε αλλού για το ναό του Διονύσου μας. Κάθε σπίτι στις Μένητες ήταν γεμάτο λουλούδια – γεράνια, βιολέττες και άλλα ευωδιαστά λουλούδια – γιατί χωρίς να είναι ευωδιαστά ή χρήσιμα για κάτι ο Έλληνας περιφρονεί τα λουλούδια. Και στο εσωτερικό τους, τα σπίτια ήταν καθαρά και, ως επί το πλείστον, εφοδιασμένα με κουτιά για το εμπόριο λεμονιών.
Σπιτικές μαρμελάδες
Οι σπιτικές μαρμελάδες της Άνδρου είναι πραγματικά εξαιρετικές- μαρμελάδες από λεμόνι και τριαντάφυλλα, μαρμελάδες από κίτρο και κυδώνια- και τα μελομακάρονα της Άνδρου είναι ονειρεμένα- φτιάχνονται από μέλι αναμεμειγμένο με καρύδια και σερβίρονται πάνω σε φύλλα λεμονιού. Τέτοιες λιχουδιές όπως αυτές συνήθως προορίζονται για τις γιορτές, αλλά εμείς ήμασταν φιλοξενούμενοι σε μια ξένη χώρα και η φιλόξενη νοικοκυρά ήταν περήφανη να μας δείξει το έργο της, παρόλο που ήταν η πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής.
Μεταφορά κειμένου στα σύγχρονα αγγλικά : Alexandra Britton, μετάφραση : Ειρήνη Κιαγιά
A good road is in course of construction up the fertile valley along which we made our way at a rapid pace until we came to the village of Messaria, which has a church, of considerable architectural merit, dedicated to the archangel Michael, on a pillar of which we read that it was built in the reign of Manuel Komnenes in 1157. It is of pure Byzantine style, with a dome, and divided, as old churches of that date were, into narthex, middle temple, and holy place. The screen is of white and grey marble, and has on it several carvings, representing St. John’s head in a charger and Constantine’s two-headed eagle. It is a venerable structure, and points to Messaria as having been the second capital of Andros after the abandonment of the early Greek city, and before the modern town was commenced. It was favourably placed for defence high up in this fertile valley, and not until much later days, when the Venetian lords erected a fortress, could it have been possible to dwell by the sea where the capital now is.
Turning to the right we soon entered the paradise of Menites, with delicious streams rushing down the gorge from the mountain side, and bathing it in verdure; luxuriant maidenhair fringed the water mills, and on banks of soft moss we actually found primroses growing in abundance, and we were glad enough of the shelter afforded by the houses hidden away amongst the trees to take refuge from the midday sun.
At Menites we were first introduced to the towers of Andros, a peculiarity of the island, which arose from a constitution which it appears alone to have possessed. Until quite recent years the Andriotes were divided into two classes, the archons and the tillers of the soil: the former generally traced their descent from Venetian fami- lies, and each of them built a square tower in the midst of his land, and was a person of authority. There was a curious custom amongst these archons, that the first son who married always inherited the tower and the estate, whilst the others entered monasteries, became school- masters, or sought employment in foreign parts: hence Andros is especially rich in monastic establishments, several of which are still in existence.
These square lofty towers form a curious feature in the landscape. Originally they were entered at an upper storey by a ladder, which drew up and secured those inside from invasion. To the lower storey there were no doors or windows, but it was entered by a trap- door from above and served as the family storeroom. Round the top of the towers were overhanging niches, out of which the besieged could pour boiling oil and shoot their assailants; but, thanks to the quiescence of modern times, the gloomy aspect of these towers is much ameliorated. Stone staircases have been fitted on out- side, to serve as approaches instead of ladders; windows have been opened, and in most of them an air of comfort now reigns.
But the family pride of the archons is by no means extinct, though under a different regime their power is greatly modified. They are exceedingly strict about marriages, and if the son of an archon demeans himself by wishing to marry beneath him the paternal wrath is at once aroused: the young man’s father will say that the girl has used magic to attract her lover, love philters and potions, such as they have plenty of in Andros, but which are discountenanced by the, Church as emanating from the devil. In the face of accusations such as these the young man can hardly continue his suit for shame. Many of these little artifices are attributed to the girls of Andros, such as sewing something on the sly into the coat of the object of their desire, or stealing his hand- kerchief and shuffling it in some mysterious way as they mutter incantations. These are harmless enough, but they know more intricate ones than these, which are brought into requisition if the simpler ones fail, and which are not very pleasing to recount.
Silly Andriote women think, too, that by treading on their husbands’ foot during a certain portion of the marriage service they will command in the household. We were shown one day, as an instance of this, a young woman who had lately married and tried this method on ; and so enraged was her newly acquired husband that as soon as they returned from church he gave her a good beating, and now she looks as humble-minded a help- mate as any man could wish to have.
Menites has a church through which a sacred stream of water flows. ‘This’ said Kyrios Kretes, who was acting as host, ‘ was the celebrated temple of Dionysos, where once a year the water flowed as wine in ancient times.’ I privately begged leave to differ from him, first, because there is not a vestige of antiquity in this part of the island; and secondly, because a sceptical nature suggested that a miracle such as this must have been difficult to perform on a stream which runs straight down from the mountain side; if it had passed through a tank behind I could have understood it. No; we must look elsewhere for our temple of Dionysos. Every house at Menites was gay with flowers — geraniums, double stocks, and other sweet-smelling flowers — for without they are sweet-smelling or useful for something a Greek despises flowers. Inside, too, the houses were clean, and for the most part stocked with boxes for the lemon trade.
The household jams of Andros are really exquisite; jams of lemon flower and roses, jams of citrons and quinces; and the honey cakes of Andros are things to dream of; they are made of honey mixed with walnuts and served up on lemon-leaves. Such delicacies as these are commonly reserved for feast days, but we were guests in a foreign land, and the accommodating housewife was proud to show us her handiwork, even though it were the first week in Lent.
