Κυκλάδες, τα δάση που άναψαν φωτιές, τα συμπεράσματα από την ανάρτηση των σχετικών χαρτών από την «Ελληνικό Κτηματολόγιο» και οι αντιδράσεις

Του Γιώργου Λάλιου από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Από τη μια πλευρά, η ανάγκη για αποτελεσματικότερη προστασία του μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος των Κυκλάδων και ανάσχεση της οικοδόμησης «στη μέση του πουθενά». Από την άλλη, η ανάγκη προστασίας της ιδιωτικής περιουσίας και ο συνεπακόλουθος οικονομικός φόρτος ώστε να αποδείξει κάποιος ότι δεν είναι καταπατητής ή ότι η ιδιοκτησία του μπορεί να αξιοποιηθεί. Η ανάρτηση των δασικών χαρτών στις Κυκλάδες προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, μεγάλη αναστάτωση στα περισσότερα νησιά, ιδίως στα 13 από τα 24, στα οποία οι δασικές εκτάσεις εμφανίζονται να καλύπτουν περισσότερο από το 40% της έκτασής τους. Σε ορισμένα, όπως οι Μικρές Κυκλάδες, η Νάξος, η Ιος και η Αντίπαρος το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 50%.

Η «Κ» παρουσιάζει σήμερα τα στοιχεία των δασικών χαρτών ανά Κυκλαδονήσι, τα οποία παρείχε η «Ελληνικό Κτηματολόγιο» (μέσω του ιστοτόπου της οποίας πραγματοποιείται σήμερα η ανάρτηση). Από τα στοιχεία αυτά προκύπτουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, αλλά και διαφοροποιήσεις ανά νησί. Να σημειωθεί ότι στα ποσοστά που αναφέρονται παρακάτω δεν περιλαμβάνονται οι περιοχές για τις οποίες υπάρχουν πράξεις χαρακτηρισμού, άρα είναι ξεκάθαρο από το παρελθόν το καθεστώς τους. Πιο συγκεκριμένα:

• Το μεγαλύτερο ποσοστό δασικών εκτάσεων στις Κυκλάδες καταγράφεται στα νησιά των Μικρών Κυκλάδων (Ηρακλειά και Κουφονήσια 79,7%, Δονούσα 69,1%, Σχοινούσα 44,2%).

• Αντιθέτως στη Σαντορίνη και τη Μύκονο, τα δύο ακριβότερα (από πλευράς αξιών γης) νησιά της χώρας, δεν καταγράφονται καθόλου δασικές εκτάσεις. Στη Σαντορίνη, το 71,9% της έκτασής της δεν είναι ούτε δασικό ούτε χορτολιβαδικό, ενώ το 20,1% είναι χορτολιβαδικό. Στη Μύκονο τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 60,4% και 22,4%.

• Στο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, τη Νάξο, δασικό καταγράφεται το 52,8%, χορτολιβαδικό το 4,7%, ενώ το 32,8% δεν έχει δεσμεύσεις. Στην Ανδρο, το δεύτερο μεγαλύτερο νησί, δασικό καταγράφεται το 42,7%, χορτολιβαδικό το 15,9%, ενώ σε καμιά από τις δύο κατηγορίες το 29,3%. Στη γειτονική της Τήνο αντίθετα, το 58,3% του νησιού δεν έχει καμία δέσμευση, χορτολιβαδικό είναι το 22,5% και δασικό το 12,4%.

• Στην Πάρο και την Αντίπαρο η κατάσταση είναι διαφορετική. Στη μεν Πάρο, δασικό καταγράφεται το 22,9%, χορτολιβαδικό το 4,1% και κανένα από τα δύο το 47%. Ενώ στην Αντίπαρο δασικό το 56,7%, χορτολιβαδικό το 0,4% και κανένα από τα δύο το 16,8%.

• Στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων Σύρο, δασικό καταγράφεται το 6,9%, χορτολιβαδικό το 22,8% και κανένα από τα δύο το 31,2%.

• Στις Δυτικές Κυκλάδες η κατάσταση είναι διαφορετική ανά νησί. Στη Μήλο είναι δασικό το 43,7%, στην Κίμωλο το 50% και στη Σίφνο το 49,6%. Αντιθέτως στην Κύθνο μόλις το 5,8% και στη Σέριφο το 0%. Οσον αφορά τα χορτολιβαδικά, το ποσοστό είναι στη Μήλο 7,8%, στην Κίμωλο 3,4%, στη Σίφνο 3,3%, στην Κύθνο 9,5%, στη Σέριφο 28,4%.

• Το μεγαλύτερο ποσοστό χορτολιβαδικών εκτάσεων στις Κυκλάδες καταγράφεται στη Φολέγανδρο (36,6%), στην οποία δασικό είναι το 5,1% και χωρίς καμία δέσμευση το 52,7%. Αντιθέτως στη Σίκινο τα χορτολιβαδικά είναι ελάχιστα (0,6%), τα δασικά κυριαρχούν (44,9%), ενώ χωρίς καμία δέσμευση εμφανίζεται το 42,8%.

• Ενα ακόμα «ζεύγος» νησιών με μεγάλες αντιθέσεις είναι η Αμοργός και η Ανάφη. Στην Αμοργό είναι δασικό το 43,2% (στην Ανάφη το 4,7%), χορτολιβαδικό το 22,1% (στην Ανάφη 41,8%), ενώ χωρίς καμία δέσμευση το 28,6% (στην Ανάφη 50,6%).

• Τέλος, στην «ελκόμενη» από την Αττική Κέα δασικό είναι το 6,2%, χορτολιβαδικό το 16,2% και κανένα από τα δύο το 57,8% του νησιού.

• Αν δούμε τους ίδιους χαρακτηρισμούς σε επίπεδο έκτασης, οι μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις βρίσκονται στη Νάξο (222.636 στρέμματα), την Ανδρο (158.868 στρ.), την Ιο (61.414 στρ.), την Αμοργό (52.456 στρ.) και την Πάρο (43.157 στρ.). Αντιστοίχως οι μεγαλύτερες χορτολιβαδικές εκτάσεις βρίσκονται στην Ανδρο (59.065 στρ.), στην Τήνο (42.474 στρ.), στην Αμοργό (26.767 στρ.), στη Μύκονο (23.361 στρ.) και στην Κέα (21.252 στρ.).
Αυτά όσον αφορά τις τρεις βασικές κατηγορίες του δασικού χάρτη. Σχετικά με τις υπόλοιπες:

• Τα μεγαλύτερα ποσοστά δασωμένων αγρών καταγράφονται στην Κίμωλο (5,4%), τη Σίκινο (4,9%), την Ανδρο (4,8%), τη Σίφνο (4,7%), την Ηρακλειά (4,1%), την Αμοργό (4%), την Ιο (3,4%), την Πάρο (3,2%). Σε όλα τα υπόλοιπα νησιά οι δασωμένοι αγροί καταλαμβάνουν λιγότερο από 3% της έκτασής τους.

• Ελάχιστες είναι οι εκχερσωμένες δασικές εκτάσεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό καταγράφεται στην Αντίπαρο (2,3%), ενώ σε όλα τα υπόλοιπα νησιά είναι κάτω του 1%. Κάτω του 1% είναι και οι χορτολιβαδικές εκτάσεις που άλλαξαν χρήση σε όλα τα νησιά.

Συνολικά, σε όλες τις Κυκλάδες, δασικό καταγράφεται το 32,3% (αντιστοιχεί σε 812.082 στρέμματα), χορτολιβαδικό το 12,9% (315.297 στρέμματα) και κανένα από τα δύο το 40,8% (1.012.952 στρέμματα). Δασωμένοι αγροί είναι το 2,1% (63.675 στρέμματα). Οσον αφορά τις ήδη «γνωστές» εκτάσεις, αυτές δηλαδή για τις οποίες έχει τα προηγούμενα χρόνια εκδοθεί πράξη χαρακτηρισμού μετά αίτημα ενός ιδιοκτήτη ή του Δημοσίου, σε επίπεδο Κυκλάδων έχουν χαρακτηριστεί δασικά 45.795 στρέμματα (2% των Κυκλάδων), χορτολιβαδικά 50.680 στρέμματα (1,8%) και ελεύθερα δεσμεύσεων 184.997 στρέμματα (7,7%).

Να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του δασικού χάρτη των Κυκλάδων αναρτάται για πρώτη φορά. Στο πλαίσιο του κτηματολογίου είχαν στο παρελθόν αναρτηθεί δασικοί χάρτες για τμήματα έξι νησιών (Μύκονος, Σαντορίνη, Σίφνος, Μήλος, Σίκινος, Φολέγανδρος). Από τους νέους, για τέσσερα νησιά (Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Τήνος) ο χάρτης εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση Δασών Νοτίου Αιγαίου και στα υπόλοιπα μέσω σύμβασης με ιδιώτη μελετητή.

Ο γόρδιος δεσμός εκτάσεων που καλλιεργούν αγρότες

Η ανάρτηση τεσσάρων χαρτών (υπολοίπου Αττικής, Λακωνίας, Ημαθίας και Κιλκίς) απομένει για να ολοκληρωθεί το σύνολο των δασικών χαρτών όλης της χώρας. Πρόκειται αναμφίβολα για μια θετική εξέλιξη, η οποία εκπορεύεται από την πίεση που ασκεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ολοκλήρωση δασικών χαρτών και κτηματολογίου. Το μόνο μελανό σημείο στην υπόθεση αυτή είναι ότι προηγήθηκαν η επανεξέταση και η αναθεώρηση του συνόλου των δασικών χαρτών, προκειμένου να αφαιρεθούν από αυτούς μία σειρά από περιπτώσεις που εξαίρεσε πέρυσι (ν. 4685/20) το υπουργείο Περιβάλλοντος. Από αυτές, κάποιες περιπτώσεις είχαν λογική (όπως οι διανομές, που κακώς δεν είχαν εξαρχής συμπεριληφθεί), αλλά οι περισσότερες είναι μετέωρες νομικά (όπως να λαμβάνεται υπόψη το αρχείο του ΟΠΕΚΕΠΕ, το οποίο όπως αποδείχθηκε τα προηγούμενα χρόνια δεν έλεγχε αν είχε αλλάξει παράνομα ο χαρακτήρας των εκτάσεων που επιδοτούσε. Ή να εξαιρούνται εκτάσεις για τις οποίες δεν υπάρχει πράξη χαρακτηρισμού αλλά κάποια άλλα διοικητικά έγγραφα).

Η υπόθεση θα κριθεί από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, καθώς κατά της απόφασης αναθεώρησης έχουν κατατεθεί τρεις προσφυγές. Η υπόθεση επρόκειτο να δικαστεί την προηγούμενη εβδομάδα, αλλά αναβλήθηκε για τις 19 Μαρτίου. Το Δημόσιο (που είχε μεθοδικά κωλυσιεργήσει να καταθέσει τις απόψεις του στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο, προφανώς για να προλάβει να αναρτήσει πρώτα το σύνολο των δασικών χαρτών) κατέθεσε πριν από λίγες ημέρες συμπληρωματικό υπόμνημα. Οπως υποστηρίζει σε αυτό, οι εκτάσεις που εξαιρούνται με τη νέα νομοθεσία έχουν αλλάξει νόμιμα χρήση πριν από το 1975. Υποστήριξε ότι περίπου 100.000-120.000 αγρότες θα χάσουν τις κοινοτικές επιδοτήσεις, αν δεν επιτραπεί να χρησιμοποιούνται οι εκτάσεις αυτές. Το ΣτΕ, πάντως, πέρυσι ακύρωσε ρύθμιση με την οποία είχε επιτραπεί η εξαγορά παράνομα εκχερσωμένων και καταπατημένων δασικών εκτάσεων.

Δάσος δεν σημαίνει μόνο έλατα, αλλά και σχοίνους και ρείκια

Πώς γίνεται στις Κυκλάδες να υπάρχουν δασικές εκτάσεις; Ποια είναι η διαφορά από τις χορτολιβαδικές; Σε ποιες περιπτώσεις το Δημόσιο θα διεκδικήσει κάποιες από αυτές; Και, εν τέλει, τι συνεπάγεται πρακτικά ο χαρακτηρισμός; Απαντήσεις στα ερωτήματα δίνει η γενική διευθύντρια Δασών στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου Αρτεμις Αλεξιάδου.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. «Πολλοί άνθρωποι ακούν για δασικές εκτάσεις στις Κυκλάδες και θυμώνουν, γιατί πιστεύουν ότι αυτές αντιστοιχούν σε πεύκα και έλατα. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο. Για τη νομοθεσία, είδη δασικής βλάστησης είναι και οι σχοίνοι, οι ασπάλαθοι, τα ρείκια και άλλα είδη που συναντούμε στις Κυκλάδες», εξηγεί η κ. Αλεξιάδου. «Αντίθετα, οι φρυγανικές εκτάσεις στις Κυκλάδες έχουν καταγραφεί κυρίως ως χορτολιβαδικές».

Να σημειωθεί ότι η κάθε δασική υπηρεσία δεν αποφασίζει κατά το δοκούν. «Υπάρχει ένας επίσημος κατάλογος ήδη από το 1981 για το ποια είδη φυτών προστατεύονται από τη δασική νομοθεσία σε όλη τη χώρα».

Πώς γίνεται η αποτύπωση των περιοχών αυτών στον δασικό χάρτη; Μέσω της σύγκρισης (φωτοερμηνεία) των παλαιών αεροφωτογραφιών με τις πρόσφατες (τη δυνατότητα σύγκρισης δίνει και η εφαρμογή που έχει αναπτύξει η «Ελληνικό Κτηματολόγιο» για τη θέαση του δασικού χάρτη).

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις για τον πολίτη; «Στις δασικές εκτάσεις αφενός απαγορεύεται η αλλαγή χρήσης (σ.σ. δηλαδή να χτιστούν), αφετέρου προβάλλονται δικαιώματα του Δημοσίου επί της ιδιοκτησίας τους. Επειδή στις Κυκλάδες δεν ισχύει το τεκμήριο υπέρ του Δημοσίου, πολίτες και Δημόσιο πρέπει επί ίσοις όροις να αποδείξουν την κυριότητα.

Αντίθετα τα χορτολιβαδικά εφόσον αποδειχθεί ότι είναι ιδιωτικά επιτρέπεται να αλλάξουν χρήση. Πάντως, στις Κυκλάδες γενικώς υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας –ίσως λόγω τουριστικής ανάπτυξης οι ιδιοκτήτες επεδίωξαν τις τελευταίες δεκαετίες να τακτοποιήσουν τις υποθέσεις τους σε μεγάλο βαθμό– και θεωρούνται ισχυροί».

Η δυνατότητα αντίρρησης

Για τους πολίτες που δεν συμφωνούν με τον χαρακτηρισμό του δασικού χάρτη η υπόθεση δεν έχει τελειώσει. «Ο ενδιαφερόμενος πρέπει να υποβάλει αντίρρηση μέχρι τον Ιούνιο για να εκφράσει τη διαφωνία του, υποστηρίζοντάς την αναλόγως», λέει η κ. Αλεξιάδου. «Επιπλέον υπάρχουν ορισμένα περιθώρια που δίνει ο νόμος: για παράδειγμα οι δασωμένοι αγροί, εφόσον υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας και αποδειχθεί ότι η έκταση είναι σήμερα δασική και όχι δάσος –που στον δασικό χάρτη απεικονίζονται ενιαία– συνήθως είναι ελεύθερη η αλλαγή χρήσης».

Με την ανάρτηση των δασικών χαρτών στις Κυκλάδες ξεκίνησαν και οι πρώτες διαμαρτυρίες. Το Περιφερειακό Συμβούλιο Νοτίου Αιγαίου υποστήριξε ότι υπάρχουν σοβαρά λάθη στους χάρτες, ενώ οι πολίτες καλούνται να ξοδεύουν μεγάλα ποσά για να αποδείξουν ότι τους ανήκει η ιδιοκτησία τους. Αντίστοιχα, διαμαρτυρίες εκφράστηκαν και από δήμους με μεγάλο ποσοστό δασικών εκτάσεων (λ.χ. Ανδρος).

«Οι δασικοί χάρτες είναι ένα κολοσσιαίο έργο. Ολα αυτά τα χρόνια η πολιτεία έκρυβε τα προβλήματα κάτω από το χαλί, ενώ υποχρέωνε κάθε πολίτη μεμονωμένα να περνά από τη διαδικασία χαρακτηρισμού της ιδιοκτησίας του. Τα προβλήματα που έχουν ανακύψει θα τα δούμε και θα τα επιλύσουμε. Εμάς δεν είναι ο ρόλος μας να εκδίδουμε άδειες δόμησης, αλλά να προστατεύουμε το περιβάλλον των Κυκλάδων σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζει ο νόμος. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας θα απελευθερώσει και τους πολίτες, που θα γνωρίζουν οριστικά πού μπορούν να κάνουν τι, αλλά και τις δασικές υπηρεσίες, που θα επιτελούν το έργο τους αντί να αναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών τους για την έκδοση μεμονωμένων πράξεων χαρακτηρισμού», καταλήγει η κ. Αλεξιάδου. «Δεν μπορούν να επιτρέπονται παντού τα πάντα». Υπενθυμίζεται ότι η διαδικασία υποβολής αντιρρήσεων στις Κυκλάδες λήγει στις αρχές Ιουνίου.