Τα νερά της Άνδρου
Η Άνδρος καμαρώνει για τα τρεχούμενα νερά της και για τις θαλερές κοιλάδες της.
Πόσα όμως γνωρίζουμε γι’αυτές; Πού είναι πιο άφθονα τα νερά;
Στην ιστοσελίδα της Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών Νήσων (https://app.gisislands.gr) περιλαμβάνονται υδατολογικά δεδομένα για τα νησιά της Ελλάδας. Τα στοιχεία προέρχονται από υπολογισμούς του Joint Research Center της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις λεκάνες απορροής της Ευρώπης. Τα κλιματολογικά στοιχεία, στη μελέτη αυτή, προέρχονται από μακροπρόθεσμες παρατηρήσεις (1950 – 2000) του www.worldclim.org.
Σε ό,τι αφορά την Άνδρο, οι κυριότερες λεκάνες απορροής που καταγράφονται είναι οι παρακάτω:
Οι κυριότερες λεκάνες απορροής εμφανίζονται με διαφορετικά χρώματα
Χαρακτηριστικά κυριότερων λεκανών απορροής ταξινομημένα ανά μέγεθος επιφάνειας.
Μέγεθος λεκανών απορροής σε εκτάρια
Όπως φαίνεται από τα ανωτέρα στοιχεία, η μεγαλύτερη λεκάνη απορροής είναι του Μεγάλου Ποταμού που πηγάζει από το νερό της Φλέας πάνω από τη Μελίδα και εκβάλει στο Παραπόρτι, έχοντας περάσει από τα Πέρα Χωριά και τα Λιβάδια.
Ο Μεγάλος Ποταμός στο ύψος του παλιού γεφυριού στα Λιβάδια.
Με αρκετά μεγάλη διαφορά ακολουθεί η λεκάνη του Μεγάλου Ρέματος που πηγάζει από τους Φρουσαίους και τον Αμόλοχο, διαρρέει το Βαρίδι και εκβάλει στην παραλία του Ζόρκου.
Η εκβολή του Μεγάλου Ρέματος στο Ζόρκο
Αμέσως μετά, με μικρή διαφορά, ακολουθεί η λεκάνη στον κάμπο του Κορθίου που αναφέρεται ως «Καππαριανός ποταμός», αν και σημαντικό μέρος των υδάτων προέρχεται από την πλευρά της Ράχης (Μπουρό – Πίσω Μεριά, ενώ τα ύδατα των Αηδονίων & Κορθίου ενώνονται πριν την εκβολή στην παραλία του Μύλου).
Η λεκάνη του Καππαριανού ποταμού στον κάμπο του Κορθίου
Επόμενες σε μέγεθος είναι οι λεκάνες του ποταμού της Βουρκωτής, του Αρνηπόταμου, της Κατακοίλου, της Βόρης και των Εβρουσιών / Αποικίων.
Στη συνέχεια, στη μελέτη, εμφανίζεται ενιαία η λεκάνη στο Σιδόντα και στους Χάρτες αν και στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο ξεχωριστές λεκανες απορροής, που η μία εκβάλει στη Μικρή και η άλλη στη Μεγάλη Πέζα.
Σε ό,τι αφορά την κατάταξη με βάση το μέσο ύψος κατακρημνισμάτων (βροχοπτώσεις / χιονοπτώσεις), καταγράφονται τα εξής δεδομένα:
Κατάταξη λεκανών απορροής με βάση τη μακροπρόθεσμη μέση τιμή βροχοπτώσεων
Όπως φαίνεται ανωτέρω, τα ψηλότερα επίπεδα βροχοπτώσεων συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με λεκάνες που έχουν σημαντική ορεινή επιφάνεια.
Έτσι, οι μακροπρόθεσμα υψηλότερες τιμές βροχοπτώσεων (618 χιλ.) καταγράφονται στις λεκάνες απορροής που τέμνονται στην υψηλότερη κορυφή του νησιού τον Προφήτη Ηλία του Πετάλου. Οι σχετικές λεκάνες είναι του Ζένιου (Βουρκωτής), της Άρνης και της Βόρης. Με μικρή διαφορά (617 χιλ.) ακολουθούν οι λεκάνες που τέμνονται κοντά στην κορυφή της Κουβάρας, τους Αγ. Σαράντα, όπως της Αγίας Ελεούσας και της Παλαιόπολης.
Οι μακροπρόθεσμα χαμηλότερες τιμές βροχοπτώσεων καταγράφονται σε παραλιακές θέσεις στο Στενό και την Αγ. Ελεούσα (415 χιλ.), σε Κρεμμύδες, Γαύριο, Κόρθι (418 χιλ.) και Φελλό (419 χιλ).
Σε σχέση με τα μέσα ύψη βροχοπτώσεων η μικρή λεκάνη της Παλαιόπολης εμφανίζει εντυπωσιακή επίδοση. Το αποτέλεσμα αυτό, οφείλεται στο μεγάλο ορεινό τμήμα πάνω από το επίπεδο των καταρρακτών της Παλαιόπολης, ξεκινώντας από το Τρανό Καμπί στον αυχένα που συνδέει την Κουβάρα με τις λοιπές ράχες του Πετάλου. Είναι χαρακτηριστικό ότι το μέσο υψόμετρο που καταγράφεται στη λεκάνη της Παλαιόπολης αγγίζει τα 600μ, τη στιγμή που η λεκάνη του Ζένιου – Βουρκωτής προσεγγίζει τα 530μ.
Καταρράκτης στο ρέμα του Τούρκου πάνω από την Παλαιόπολη, όπως φαίνεται από το σηματοδοτημένο μονοπάτι Πιτροφού – Απροβάτου.
Οι καταρράκτες της Παλαιόπολης
Η επίδοση αυτή, αντανακλάται και στην επιλογή για την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, καθώς φαίνεται να αποτελούσε την ασφαλέστερη επιλογή από άποψη υδάτων στη δυτική υπήνεμη ακτή.
Ωστόσο, το μέγεθος της λεκάνης της Παλαιόπολης είναι πολύ περιορισμένο και σε καμία περίπτωση δε συνεπάγεται ποσότητα υδάτων που παρατηρείται σε άλλες λεκάνες. Συνδυάζοντας τα δύο μεγέθη (έκταση λεκάνης και μέσα ύψη βροχοπτώσεων) έχουμε μια καλύτερη εικόνα:
Με πορτοκαλί χρώμα το μέγεθος των λεκανών, με γαλάζιο το μέσο ύψος βροχοπτώσεων
Όπως φαίνεται παραπάνω, η κοιλάδα του Ζένιου – Βουρκωτής που εκβάλει στα Άχλα, παρουσιάζει το μεγαλύτερο μέσο ύψος βροχόπτωσης ανάμεσα στις μεγαλύτερες λεκάνες.
Η κοιλάδα του Ζένιου από τον αυχένα ανάμεσα σε Κουβάρα και μεσαία ράχη Πετάλου. Στο βάθος διακρίνεται σπίτι στη Βουρκωτή.
Το ποτάμι της Βουρκωτής στο ύψος της Αγίας Τριάδας
Η Γερολίμνη χαμηλότερα από τη Βουρκωτή στο ύψος του Βαριδίου
Η σημαντική ορεινή επιφάνεια του Ζένιου, που δέχεται μεγάλο ύψος βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων στη διάρκεια του χρόνου, δικαιολογεί την επίδοση αυτή.
Ακολουθεί η λεκάνη των Εβρουσιών – Αποικίων που εκβάλει στα Γιάλια.
Η λεκάνη των Εβρουσιών. Στο βάθος τα Αποίκια.
Το ποτάμι στις Εβρουσιές. Μέρος των υδάτων κατευθύνεται από αυτό το σημείο με κανάλι στις Στραπουργιές.
Με γαλάζιο η διαδρομή του αρδευτικού καναλιού από τις Εβρουσιές στο μυλοχώρι των Στραπουργιών.
Μετά τις Εβρουσιές ακολουθεί η λεκάνη της Άρνης – Ρεμάτων, η οποία στο ύψος της Άρνης σημειώνει μεγάλα ύψη βροχοπτώσεων. Η μέση τιμή σε αυτή τη λεκάνη πέφτει αρκετά στην περιοχή μετά τα Ρέματα και μέχρι την εκβολή στη Λεύκα.
Ρεματιά στην Άρνη
Ο Αρνηπόταμος στο ύψος των Ρεμάτων
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανωτέρω τρεις λεκάνες αποστραγγίζουν το σημαντικότερο ορεινό τμήμα του νησιού. Σε αυτό οφείλεται και η αφθονία των υδάτων.
Σημαντική επίδοση παρουσιάζει και η λεκάνη των Διποταμάτων που πηγάζει στο ορεινό Βουνί και εκβάλει στο Συνετί. Αν εξαιρέσουμε τις λεκάνες που πηγάζουν από το Πέταλο, η διαφορά των Διποταμάτων σε σχέση με τις υπόλοιπες λεκάνες που πηγάζουν από άλλα όρη είναι σημαντική. Αυτό οφείλεται στο εκτεταμένο οροπέδιο στο Βουνί αλλά και στις σημαντικές κλίσεις που παρατηρούνται στο φαράγγι των Διποταμάτων που περιορίζουν την επιφάνεια προς τις εκβολές του, όπου τα ύψη βροχής είναι χαμηλότερα.
Οι λεκάνες που καταλήγουν στις παραλίες του Ρόζου, της Βόρης και στις λοιπές ακτές του κόλπου του Βιταλίου.
Τα χαμηλότερα μέσα ύψη βροχοπτώσεων καταγράφονται στη λεκάνη του Φελλού (448 χιλ.), της Πλούσκας, σε Σιδόντα – Χάρτες, στο Γαύριο, τη λεκάνη του Κορθίου καθώς και της Κατακοίλου. Εδώ να αναφέρουμε ότι οι λεκάνες απορροής από το Μπατσί έως τον Άγιο Πέτρο δεν αναφέρονται ξεχωριστά στη μελέτη. Τα μέσα ύψη βροχοπτώσεων πάντως στην περιοχή (449 χιλ.) είναι εφάμιλλα με αυτά που παρατηρούνται και στο Φελλό.
Ο Ρωγιανός ποταμός που εκβάλει στον Όρμο Κορθίου.
Η μελέτη και διαχείριση του υδατικού δυναμικού του νησιού οφείλει να είναι μία από τις προτεραιότητες ενόψει των σημαντικών κλιματικών αλλαγών που αναμένονται τις επόμενες δεκαετίες. Η Άνδρος είναι από τα λίγα νησιά αυτού του μεγέθους που μέχρι τώρα δεν έχει δημιουργήσει ταμιευτήρες για τη διαχείριση του υδατικού αποθέματος. Η γεωλογική σύνθεση του νησιού αποτελούμενη από μαρμαρυγιακό σχιστόλιθο ευνοεί την ύπαρξη πολλών πηγών που τροφοδοτούν όλο το χρόνο το νησί.
Πέρα από τη μελέτη του υδατικού δυναμικού των Εβρουσιών, αν μη τι άλλο και η ορεινή λεκάνη του Ζένιου ενδύκνειται για τη μελέτη του υδατικού αποθέματος. Η μικρή κλίση που παρατηρείται στη λεκάνη αυτή πάνω από τη Βουρκωτή εξυπηρετεί τη δημιουργία ταμιευτήρων. Ωστόσο, απαιτείται ενδελεχής έρευνα τόσο για την υδατοδιαπερατότητα της περιοχής όσο και για την ανεύρεση των πλέον κατάλληλων θέσεων σε μία περιοχή που παραμένει αρκετά αθέατη και ελάχιστα μελετημένη από τους ερευνητές.
ΥΓ: Θερμές ευχαριστίες στον αρχιτέκτονα Ανδρέα Χαλά που με ενημέρωσε σχετικά με τη βάση δεδομένων της Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών Νήσων.
Η μεθοδολογία της μελέτης του Joint Research Center καταγράφεται στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://dafni.getmap.gr/sdi/files/CCM2-Report_EUR-22920-EN_2007_STD
