Το νησί της Ανδρου βρίσκεται αντιμέτωπο με μια ιστορική καμπή, μια πρόκληση που ενδέχεται να αλλάξει ολοκληρωτικά τη φυσιογνωμία του, εφόσον υλοποιηθούν τα σχέδια της αιολικής βιομηχανίας για την εγκατάσταση 300 και πλέον ανεμογεννητριών, ύψους έως και 150 μέτρων.

Σε πρώτη φάση, τουλάχιστον 16 αιολικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΣΠΗΕ), συνολικής ισχύος 309 μεγαβάτ, βρίσκονται υπό αδειοδότηση. Αυτό ισοδυναμεί με την εγκατάσταση 153 ανεμογεννητριών σε όλο το νησί. Από αυτές, οι 64 πρόκειται να εγκατασταθούν στο βόρειο τμήμα του, οι 74 στη βόρεια και κεντρική Ανδρο και οι 15 νότια, μέσα στα όρια της κοινότητας Κορθίου. Το σύνολο των ανεμογεννητριών που προορίζονται για την κοινότητα Κορθίου είναι χωροθετημένες εντός Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Καταφυγίου Αγριας Ζωής, δηλαδή σε περιοχή που πρέπει να προστατεύεται από κάθε είδους ανθρώπινη παρέμβαση.

Το ίδιο ισχύει και για το μεγαλύτερο μέρος των ανεμογεννητριών που πρόκειται να εγκατασταθούν στην κεντρική και τη βόρεια Ανδρο. Υπό αξιολόγηση βρίσκονται από τη ΡΑΕ αιτήσεις για την εγκατάσταση ακόμα 35 ανεμογεννητριών.

Προκειμένου να γίνει αντιληπτό το αριθμητικό μέγεθος των αιολικών που σχεδιάζεται να εγκατασταθούν στο νησί, αρκεί μια σύγκριση με τα γειτονικά νησιά των Κυκλάδων. Η συνολική ισχύς των αντίστοιχων αιολικών σταθμών που βρίσκονται σήμερα σε φάση αδειοδότησης σε Τήνο, Πάρο και Νάξο είναι 204 μεγαβάτ, δηλαδή η Ανδρος μόνη της καλείται να αναλάβει ένα πολύ μεγαλύτερο φορτίο από τα τρία αυτά νησιά μαζί.

Απ’ ό,τι φαίνεται η χωροθέτηση των αιολικών σταθμών στο νησί έγινε πρακτικά παντού, εντελώς αυθαίρετα και χωρίς κανέναν κεντρικό σχεδιασμό, παρά μόνο με βάση τα κριτήρια των ιδιωτικών εταιρειών, όπου εκείνες θεωρούσαν ότι θα εξασφάλιζαν μεγαλύτερο κέρδος. Ετσι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, σχεδόν κάθε βουνοκορφή δεσμεύτηκε για τη μελλοντική εγκατάσταση ανεμογεννητριών βιομηχανικής κλίμακας.

Αλλωστε, όπως είχε δηλώσει ο Παναγιώτης Λαδακάκος, πρόεδρος της Ελληνικής Επιστημονικής Ενωσης Αιολικής Ενέργειας, στην εφημερίδα «Καθημερινή» τον περασμένο Δεκέμβριο, «σε περιοχές όπως η νότια Εύβοια ή η Ανδρος υπάρχουν ή θα υπάρξουν πολλές ανεμογεννήτριες. Οπου υπάρχει πολύ υψηλό αιολικό δυναμικό, είναι επόμενο ότι θα υπάρχουν αυξημένες συγκεντρώσεις αιολικών πάρκων, κατά μια έννοια η ίδια η φύση “χωροθετεί”».

Η ανδριώτικη φύση

Ωστόσο, η ίδια η φύση έχει την ικανότητα να χωροθετεί και να ρυθμίζει τον ίδιο τον εαυτό της όταν μένει ανέπαφη από τις βίαιες ανθρώπινες παρεμβάσεις, γεγονός που αποδεικνύεται τρανά από το φυσικό περιβάλλον της Ανδρου. Σχεδόν η μισή έκταση του νησιού είναι χαρακτηρισμένη Natura, όπου φιλοξενούνται σπάνια και ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας.

Μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Life στο νησί, το οποίο πιστοποίησε την αξία της ανδριώτικης φύσης και όρισε συγκεκριμένες δράσεις για την προστασία της. Ιδιαίτερο γνώρισμα του φυσικού περιβάλλοντος της Ανδρου είναι η αφθονία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της, στοιχείο σπάνιο για νησί των Κυκλάδων, με ρέματα που ρέουν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους μέσα από εύφορες κοιλάδες τροφοδοτώντας υδροβιότοπους σπάνιας βιοποικιλότητας.

Ακόμα ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ανδρου είναι το έντονο και ιδιόμορφο φυσικό της ανάγλυφο που συνδυάζει ορεινές, ημιορεινές και πεδινές περιοχές από τη μία και παρθένες παραλίες από την άλλη. Το σκηνικό αυτό συμπληρώνει το ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιού με τους παραδοσιακούς οικισμούς του σε ορεινές και ημιορεινές τοποθεσίες. Με μια αρχιτεκτονική που ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή, αλλά συντίθεται από χαμηλά πέτρινα κτίσματα.

Την εικόνα αυτή συμπληρώνουν οι πετρόχτιστες ξερολιθιές που διατρέχουν το νησί έως και στα πιο ψηλά του μέρη, αλλά και τα αλώνια, οι νερόμυλοι, οι ταβλόμυλοι, τα εκατοντάδες παρεκκλήσια, τα γεφύρια, οι βυζαντινές εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα λιοτρίβια και τα αγγειοπλαστεία.

Ο βιασμός του περιβάλλοντος

Ετσι, φαίνεται απίθανο ότι αυτή η φύση της Ανδρου είναι διαθέσιμη να χωροθετήσει τα αιολικά πάρκα που ετοιμάζονται να φυτέψουν μέσα της οι εταιρείες του κλάδου. Κι αυτό, διότι οι εκτεταμένες παρεμβάσεις που απαιτούνται για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικές μεταβολές στη φυσική ροή των επιφανειακών υδάτων, με κίνδυνο την ερημοποίηση των περιοχών όπου θα διακοπεί η ροή του νερού.

Θύμα των ανεμογεννητριών θα πέσει και το δίκτυο δημόσιων επαρχιακών, δημοτικών και αγροτικών δρόμων («στράτες», μονοπάτια, στενές) που διατρέχουν το νησί και τις ιδιοκτησίες σε ένα δίκτυο εκατοντάδων χιλιομέτρων κατασκευασμένο από την αρχαιότητα. Το δίκτυο αυτό έχει λάβει ευρωπαϊκή πιστοποίηση, αποτελώντας στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού, και αποτελεί πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών από όλο τον κόσμο που συνεχώς πληθαίνουν.

Για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών στην Ανδρο απαιτείται η διάνοιξη δρόμων αρκετών δεκάδων χιλιομέτρων, η εκχέρσωση πολλών εκατοντάδων στρεμμάτων γης και η χρήση χιλιάδων κυβικών μέτρων μπετό. Οι θηριώδους μεγέθους ανεμογεννήτριες για την κλίμακα του νησιού τις καθιστούν ξένο σώμα σε αυτό το περιβάλλον, καθώς θα αλλάξουν τον χαρακτήρα του και μοιραία θα αλλάξουν τον τρόπο που το βιώνουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του.

Με άλλα λόγια, θα συντελεστεί μια άνευ προηγουμένου υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου της Ανδρου με σημαντικές προεκτάσεις στη ζωή των κατοίκων της. Και την αειφόρο ανάπτυξη της Ανδρου ως τόπου εναλλακτικού τουριστικού προορισμού, όπως έχει διαφανεί μέσα από το εγχείρημα αξιοποίησης των μονοπατιών της για τον πεζοπορικό τουρισμό, θα την πάρει στην κυριολεξία ο άνεμος.

Η εικόνα που προκύπτει από την κατανομή των ανεμογεννητριών στην Ανδρο είναι κάτι παραπάνω από αποκαρδιωτική. Μόνο στη βόρεια Ανδρο είναι ανοιχτή η προοπτική της δημιουργίας μια φάρμας αιολικών που θα αριθμεί 67, ενώ είναι υπό αξιολόγηση άλλες 30.

Σε τέσσερις θέσεις και σε κεντρικές κορυφογραμμές του νησιού 75 ανεμογεννήτριες του ομίλου Κοπελούζου που πλησιάζουν στο κέντρο του νησιού και σε κατοικημένες περιοχές. Και στο νότιο τμήμα του νησιού άλλες 16 μέσα σε ΖΕΠ και Natura με προστατευόμενη ορνιθοπανίδα.

Πολλές από αυτές θα είναι ορατές από πολλά χωριά και θα βρίσκονται και πάνω σε κεντρικούς οικισμούς ή δίπλα σε αυτούς, όπως είναι το λιμάνι του Γαυρίου, το Μπατσί και ο όρμος Κορθίου, ορατός από τις ανεμογεννήτριες του ομίλου Μυτιληναίου που έχουν οπτική επαφή με τα περισσότερα χωριά της κοιλάδας Κορθίου. Παράλληλα, υπό αξιολόγηση βρίσκεται η αδειοδότηση θαλάσσιου αιολικού πάρκου βορειοανατολικά της Ανδρου με 85 ανεμογεννήτριες.

Συνεχής διαμάχη

Αυτή τη στιγμή γίνεται απόπειρα εγκατάστασης των πρώτων ανεμογεννητριών, με τις τρεις πρώτες να έχουν φτάσει στο νησί για το αιολικό πάρκο στην περιοχή Μαραθιά Μακροταντάλου. Στις αρχές του 2019 το ΣτΕ απέρριψε προσφυγή για την εγκατάσταση 52 ανεμογεννητριών από σύμπραξη της ΔΕΗ με γερμανικών συμφερόντων εταιρεία στην ίδια θέση, ενώ άδεια εγκατάστασης έχει λάβει και το πάρκο στη θέση Φραγκάκι με 5 ανεμογεννήτριες. Στο ΣτΕ εκκρεμεί η έκδοση απόφασης για τις προσφυγές που έχουν κατατεθεί για την ακύρωση του έργου που αφορά την εγκατάσταση 95 ανεμογεννητριών του ομίλου Κοπελούζου σε Ανδρο, Νάξο, Τήνο και Πάρο (που έχουν μειωθεί σε 76) από τους 4 εμπλεκόμενους δήμους και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.

Ωστόσο, ο δικαστικός αγώνας των φορέων του νησιού που αντιτίθενται στη μετατροπή του σε βιομηχανικό εργοστάσιο αιολικών συνεχίζεται. Η περιβαλλοντική αδειοδότηση του αιολικού πάρκου της εταιρείας GREEK WIND POWER A.E., στη θέση Φραγκάκι, νότια του νησιού, τελεί εκ νέου υπό την κρίση του ΣτΕ.

Στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο κατατέθηκε αίτηση ακύρωσης της άδειας εγκατάστασης υπό το φως νέων στοιχείων που αποδεικνύουν ότι η χωροθέτησή του είναι σε απόσταση μικρότερη των 500 μέτρων από θέσεις αναπαραγωγής προστατευόμενων ειδών προτεραιότητας, γεγονός που αντιτίθεται στο Ενωσιακό Δίκαιο, και ότι παραβιάζονται οι όροι της άδειας εγκατάστασης.

Σε περίοδο αναπαραγωγής

Επιπλέον, τον περασμένο Μάρτιο εκπρόσωποι φορέων του νησιού πληροφορήθηκαν τη μετάβαση χωματουργικών μηχανημάτων σε περιοχή που οδηγεί στο υπό κατασκευή πάρκο ανεμογεννητριών στη θέση Φραγκάκι. Δεδομένης της απόφασης του ΣτΕ (2419/2019), με την οποία απαγορεύεται η εκτέλεση εργασιών κατά τη χρονική περίοδο αναπαραγωγής της ορνιθοπανίδας «σε περιοχές που γειτνιάζουν με ευαίσθητες για την ορνιθοπανίδα εκτάσεις», οι φορείς υπέβαλαν αίτηση προς διάφορες δημόσιες αρχές.

Με αυτήν, δίχως να καταγγέλλουν κάποιον ονομαστικά, τις καλούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο εκτέλεσης εργασιών εγκατάστασης του αιολικού σταθμού ή των συνοδευτικών του έργων κατά παράβαση του ανωτέρω περιβαλλοντικού όρου και να επιβάλουν τις νόμιμες κυρώσεις, εάν βεβαιώσουν τέτοια παραβίαση.

Οπως διαπίστωσε κατόπιν αυτοψίας το Τμήμα Περιβάλλοντος της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού Κυκλάδων, είχαν πραγματοποιηθεί πρόσφατες εργασίες στη χωμάτινη οδό που είχε υποδειχθεί κατά τις οποίες διαμορφώθηκαν οδοί μήκους 95 έως 1.200 μέτρων και πλάτους 6 έως 9 μέτρων και, παράλληλα, διαπιστώθηκαν τοπικοί εκβραχισμοί και καθαίρεση ξερολιθιών. Εντούτοις, η υπηρεσία δεν προχώρησε, ως όφειλε, στην ανεύρεση και τιμωρία του υπαιτίου.