Αυτή η τόσο περίτεχνα διακοσμημένη κορνίζα με κουκούλια μεταξοσκώληκα, που βρήκα στο σπίτι του φίλου μου του Μιχάλη, στάθηκε αφορμή για το σημερινό μου κείμενο. Μου θύμισε πόσο πολύ διαδεδομένη ήταν η εκτροφή μεταξοσκώληκα μέχρι και πριν λίγα χρόνια στο Κόρθι και στην Άνδρο γενικότερα και τώρα έχει εξαφανιστεί. Μάλιστα αναζητώντας πληροφορίες για το παρών, είδα ότι το σύγχρονο Ελληνικό Κράτος επιδοτεί αδρά την καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα όπως και την μελισσοκομία. Εμείς το είχαμε και το απωλέσαμε, άλλο ένα σημείο των καιρών.
Ο μεταξοσκώληκας είναι η κάμπια πεταλούδας, η οποία έχει χοντρό, τριχωτό και πτυχωτό σώμα και δεν πετάει, αλλά τρέφεται με φύλλα μουριάς κι από την ουσία που εκκρίνει για να φτιάξει το κουκούλι της παράγεται το μετάξι.
H τέχνη της εκτροφής του µεταξοσκώληκα και της παραγωγής µεταξιού είναι γνωστή εδώ και περισσότερο από 4000 χρόνια. Από το 3.000 π.Χ. έως και τον 5o αιώνα µ.Χ. η µεγάλη αυτοκρατορία της Κίνας ήταν ο µοναδικός παραγωγός καλλιεργηµένου και επεξεργασµένου µεταξιού σε όλο τον κόσµο. Πατρίδα του µεταξιού θεωρείται η Κίνα, παρόλο που σηµαντικές ποσότητες παράγονται και στην Ιαπωνία, στην Κορέα και την Ινδοκίνα.
Στην Ευρώπη εισήχθη για πρώτη φορά στο Βυζάντιο στα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού, όπου δύο καλόγεροι, γυρνώντας από µια ιεραποστολική περιοδεία στην Κίνα το 554 µ.Χ., έφεραν µαζί τους κουκούλια µέταξας κρυµµένα στα ραβδιά τους, γιατί απαγορευόταν η εξαγωγή τους. Η Ελλάδα έχει µακρά ιστορία στον τοµέα της Σηροτροφίας και µεταξοϋφαντουργίας, οι τοµείς αυτοί υπήρξαν ανέκαθεν πηγή πλούτου και πολιτισµού για αρκετές τις περιοχές της χώρας και ιδιαίτερα στην Πελοποννήσο που εξ αυτού φέρει και την ονομασία Μωρέας.
Το µετάξι, ως ύφασµα, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες από τον 4o αι. π.Χ. χάρη στις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όπως προείπα τον 6o αι. µ.Χ. το µυστικό της εκτροφής διαρρέει στο Βυζάντιο, κι από εκει το µετάξι και η επεξεργασία του διαδίδονται στη ∆ύση. Τον 16ο – 19ο αιώνα ευνοείται η καλλιέργεια της µουριάς κι έτσι η σηροτροφία αναπτύσσεται από τη Λακωνία ως τη Θράκη τροφοδοτώντας τόσο την τοπική όσο και την Ευρωπαϊκή µεταξουργία µε κουκούλια και µεταξόνηµα, µε ιδιαίτερη άνθηση.
Ο Αγγλοσάξωνας περιηγητής Seawurf, που πέρασε από την Ανδρο το 1204, μας πληροφορεί πως η σηροτροφία και η επεξεργασία του μεταξιού γενικώς, ήταν η βασική ασχολία των κατοίκων. Περιζήτητα ήταν κυρίως τα ανδριώτικα εξάτμιτα μεταξωτά, πολυτελή βαριά υφάσματα, αλλά και τα αραχνοΰφαντα ζεντάτα, καθώς και τα σκινδάλια, που ήταν λεπτές χρυσοκλωστές.
Η ευημερία της περιοχής οφειλόταν στο εμπόριο μεταξοσκώληκα με το οποίο ασχολούνταν οι περισσότεροι κάτοικοι. Τα επάνω πατώματα των σπιτιών τους χρησιμοποιούνταν για την καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και την παραγωγή φίνων μεταξωτών υφασμάτων, τα οποία είχαν μεγάλη ζήτηση στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και της Ευρώπης. Επίσης, πολλοί ευρωπαίοι επιχειρηματίες επισκέπτονταν το νησί για να κάνουν τις συναλλαγές τους.
Με βάση επίσημα γραπτά στοιχεία το 1860 το νησί παράγει 120.000 οκάδες κουκούλια νωπά. Με τα χρόνια η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα ατονεί, και τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα η Άνδρος και το Κόρθι αφήνουν τους μεταξοσκώληκες να γίνουν πεταλούδες και να πετάξουν μακριά.
Πολύ ωραίο! Ευχαριστούμε!
Και μια πρόταση. Από όσο γνωρίζω και έχω δει σώζονται ακόμα αρκετά σπίτια με δωμάτια κατασκευασμένα ειδικά για την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Είναι βέβαια τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα πριν την καταστροφή της μεταξοκαλλιέργειας αλλά και κάποια από την εποχή του Μεταξά που είχε δώσει κίνητρα. για παλαιότερα είναι πολύ δύσκολο να αναγνωριστούν. Αξίζει να καταγραφούν και ακόμα καλύτερα να αποτυπωθούν. Τα χαρακτηριστικά τους είναι ψηλή οροφή για να κρέμονται τα πλαίσια με τα σκουλήκια και με τρύπες για εξαερισμό. Καμιά φορά υπήρχαν και εκείνοι οι περίφημοι κυκλαδίτικοι φεγγίτες.Ας γίνει μια προσπάθεια. Υπάρχει υλικό!