Το άγνωστο χωριό Πέτρες
Στο ομώνυμο ρέμα της Πίσω Μεριάς, απέναντι από το μεσαιωνικό Μπενετιάνο και το εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα, βρίσκονται τα ερείπια λίγων σπιτιών που ανήκαν στο χωριό Πέτρες.
Η ρεματιά με το προφυλαγμένο περιβάλλον και το άφθονο νερό, η αθέατη από τους πειρατές πλαγιά, η εποπτεία του κάμπου από ψηλά (230μ. υψόμετρο), η πλούσια σε ποσότητα και εξαιρετική σε ποιότητα πέτρα, καθιστούσαν την περιοχή ιδανική τοποθεσία για την ανάπτυξη ενός χωριού.
Η θέση του χωριού Πέτρες στο ομώνυμο ρέμα. Σήμερα η περιοχή αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ της Πίσω Μεριάς και του Αμονακλειού. Διακρίνονται οι χαρακτηριστικές «πέτρες» κάτω από τον Άγιο Νικήτα που έδωσαν το όνομα στο ρέμα, το χωριό και την ευρύτερη περιοχή.
Το χωριό ίσως να υπήρχε από τον 16ο αιώνα όπως και το μεσαιωνικό Μπενετιάνο με τα πυργόσπιτα και την οχυρωματικού τύπου αρχιτεκτονική που παραπέμπουν στην εποχή της Λατινοκρατίας (προ του 1566)[1].
Στο οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670 το χωριό αναφέρεται ως «Αμονακλειόπετρες» με ενορία τον Άγιο Γεώργιο (σημερινή εκκλησία στο κοιμητήριο της Πίσω Μεριάς) και αριθμούσε 10 φορολογούμενα νοικοκυριά (Φίφης Παναγιώτης – ιερέας, Λαούδης Νικολός, Ρατζάμπης Νικολός, Ρατζάμπης Αντώνης – γιος του Νικολού, Σταμπωτής Γιώργης, Αλαμάνος Θοδωρής, Λουκάκης Νικολός, Αλαμάνης Αντώνης, Ξενόγκικος Γιώργης / αρβανίτικης καταγωγής επώνυμο, Μπιαγκάκης Γιώργης). Στ’ Αμονακλειού καταγράφονταν 36 νοικοκυριά και στην Πίσω Μεριά 54[2].
Το 1835 στο Διάταγμα του Όθωνα περί του σχηματισμού των Δήμων του νομού Κυκλάδων, δεν αναφέρεται πια ξεχωριστά ως χωριό του Δήμου Κορθίου αλλά αποτελεί οικισμό του χωριού Οπίσω Μέρη.
Κάποια τοπωνύμια της περιοχής που έρχονται από παλιά είναι τα: Ζγκούρα, Καμπουρακιού, Πλακούρα, Μπουρός, Πουριά και Καλογριός.
Η έκταση του χωριού ξεπερνούσε τα σημερινά όρια των εγκαταλελειμμένων σπιτιών με μεγαλύτερη την πιθανότητα να είχε αναπτυχθεί προς τα κάτω και ανάμεσα στους υπάρχοντες δρόμους. Μαρτυρίες κάποιων ντόπιων ηλικιωμένων κατοίκων αναφέρουν ότι οι οικίες ξεπερνούσαν κατά πολύ τον καταγεγραμμένο αριθμό και ότι απλά με την πάροδο του χρόνου, τα υλικά από τα ερειπωμένα σπίτια χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμόρφωση αιμασιών (αναβαθμίδες).
Ίσως να υπήρχαν σπίτια προς τον πάνω δρόμο, μετά την οικία Γριμάνη όπου βρίσκονται κελιά ή προς τον Άη Γιώργη, κάτω από το δρόμο, στο χωράφι «Καλογριός» (ήταν μάλλον καλογερικό). Στο συγκεκριμένο κτήμα, κατά τη διάρκεια αποκατάστασης αιμασιών βρέθηκαν θουρίδες με καμάρες που παρέπεμπαν σε σπίτι.
Κάτοψη του έρημου πια χωριού. Σημειώνονται οι παλιές οικίες, ο περιστεριώνας και οι θέσεις που υπήρχαν παλιά βίδα και νερόμυλος. Με μπλε χρώμα είναι το ρέμα, με κίτρινο οι δρόμοι του χωριού που σήμερα αποτελούν μέρος του σηματοδοτημένου μονοπατιού No. 4[3], με πορτοκαλί χρώμα η στενή του χωριού και η προέκταση του δρόμου προς τα πάνω.
Εντυπωσιάζει το ύψος των σπιτιών και το πλήθος των θουρίδων στους τοίχους. Αυτό οφείλεται κυρίως στην σηροτροφία για την παραγωγή μεταξιού. Τοποθετούσαν φύλλα μουριάς με μεταξοσκώληκες πάνω σε καλαμωτές που κρέμονταν από τα ταβάνια. Έτσι εξηγούνται και οι πολλές μουριές που έχει η περιοχή.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του κυρίου Δημήτρη Γριμάνη και της κυρίας Μαρίας Δράκου, όπως τους τα μετέφεραν οι πρόγονοί τους, οι κάτοικοι στις Πέτρες μειώνονταν σταδιακά εξαιτίας μιας μεταδοτικής θανατηφόρας ασθένειας που τελικά ξεκλήρισε το χωριό. Χαρακτηριστικός μάλιστα είναι ένας θρύλος που τονίζει με ιδιαίτερο τρόπο τις συνθήκες ερήμωσης του χωριού.
Η αρρώστια δεν περιορίστηκε μόνο στο χωριό Πέτρες, αλλά μεταδόθηκε και στο διπλανό οικισμό του Νιόνα. Όταν “χτύπησε” την πρώτη οικογένεια του χωριού, εκείνη του Γριμάνη, με αποτέλεσμα να πεθάνουν οι γονείς και τα δύο παιδιά, οι κάτοικοι τρομοκρατήθηκαν.
Η προφορική ιστορία που έχει περάσει από γενιά σε γενιά, θέλει τους κατοίκους να συγκεντρώνονται στην εκκλησία του Νιόνα, την Παναγία, για να κάνουν μία ολονύχτια δέηση. Παρακαλώντας να σταματήσει η εξάπλωση της νόσου, αντίκρισαν μια λάμψη και άκουσαν μια φωνή να λέει: “Παναγία, εσύ από εδώ κι εγώ από εκεί, να διώξουμε το κακό από το χωριό”. Οι κάτοικοι εξέλαβαν την μορφή του Αγίου Λουκά (η ομώνυμη εκκλησία βρίσκεται στο απέναντι Πέρα Χωριό), τον οποίο είχαν επικαλεστεί με ευλάβεια στην προσευχή τους. Κανείς άλλος δε νόσησε μετά από αυτό και το χωριό σώθηκε.
Η χρονική τοποθέτηση εγκατάλειψής του χωριού δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια.
Το 1854[4] η χολέρα ή «ξένη» κάνει την εμφάνισή της στον Πειραιά από Άγγλους και Γάλλους στρατιώτες που επέστρεφαν από τον πόλεμο της Κριμαίας.
Οι κάτοικοι Πειραιά και Αθηνών εγκατέλειπαν τα σπίτια τους με τους περισσότερους να καταφεύγουν στα νησιά του Αργοσαρωνικού, ενώ οι πιο πλούσιοι έφτασαν μέχρι το Ναύπλιο και τη Σύρο. Δεν άργησαν λοιπόν και οι Συριανοί να προσβληθούν από την ασθένεια με αποτέλεσμα να τη μεταφέρουν σταδιακά στους κατοίκους των κοντινών νησιών Τήνου, Άνδρου, Πάρου και Μυκόνου, με τους οποίους είχαν εμπορικές συναλλαγές.
Αξιοσημείωτο είναι ότι θύμα εκείνης της φονικής χολέρας ήταν και ο Επίσκοπος Άνδρου (που περιελάμβανε τότε και τα νησιά Κέα, Κύθνο και Σέριφο) Προκόπιος Οικονόμου. Εκλήθη μέλος της Ιεράς Συνόδου στις 30 Αυγούστου 1854 αλλά μόλις μετέβη στην Αθήνα, προσβλήθηκε από την χολέρα και απεβίωσε στις 3 Νοεμβρίου 1854.[5]
Η εκκλησία που πίστευε ότι η χολέρα προέκυπτε λόγω της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον λόγο του Θεού, συνέστησε τη μετάνοια σαν τρόπο αντιμετώπισης και πολλοί ιερωμένοι έκαναν λιτανείες και προσευχές για να σωθεί ο κόσμος[6].
Πιο πιθανή φαίνεται η εκδοχή να ερημώθηκε οριστικά το χωριό τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ο κύριος Δημήτρης γεννηθείς το 1930 και η κυρία Μαρία τέλη της δεκαετία του 1920, δεν πρόλαβαν το χωριό αλλά είπαν ότι τις πρώτες δεκαετίες κατοικούνταν τα τελευταία σπίτια, παρόλο που ο θρύλος λένε ότι έρχεται από παλιά.
Σε αυτή την περίπτωση, η αρρώστια μοιάζει να ήταν η φυματίωση που έπληξε και το νησί της Άνδρου και παρόμοιες συνθήκες εγκατάλειψης φαίνεται να υπήρξαν και στον οικισμό του Πετριά, απέναντι από τα Φάλικα.[7]
Το παλιό χωριό Αμονακλειόπετρες ή Πέτρες, στέκει ακόμα εκεί με κλειδωμένη την ιστορία του. Είναι εύκολα επισκέψιμο για να θαυμάσει κανείς τα σημάδια της ανθρώπινης μαστοριάς αλλά και του μόχθου να πελεκήσουν την πέτρα και να καλλιεργήσουν κάθε σπιθαμή γης.
[1] Νίκος Βασιλόπουλος, https://androshistoria.blogspot.com/2019/09/?_sm_au_=itHqLQ2H8JZnNZSqML8tvK34L00HF
[2] Ηλίας Κολοβός, Η μεσογειακή νησιώτικη οικονομία της Άνδρου σύμφωνα με το οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670.
[3] https://www.androsroutes.gr/el/notia-andros/moni-tromarhion-pisw-meria-ammonakleiou/
[4] https://www.efsyn.gr/nisides/236965_i-holera-toy-1854-hiliades-nekroi-panikos-fygi-kai-aishrokerdeia
[5] Δημήτριος Πασχάλης, ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΤΩΝ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΣΑΝΤΩΝ ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΑΝΔΡΩ
[6] https://www.mixanitouxronou.gr/i-epidimia-choleras-stin-athina-therise-3000-atoma-ke-i-ekklisia-protine-metania-ke-prosefchi-gia-na-sothoun/
[7] Νίκος Βασιλόπουλος, Οδοιπορικό στον Πετριά https://androshistoria.blogspot.com/2018/04/blog-post.html?_sm_au_=itH0VShNmFDJ2FV8ML8tvK34L00HF
Περνώντας τον Άη Γιώργη, στο δρόμο για τις Πέτρες
Η πρώτη διασταύρωση. Ευθεία οδηγεί στα ερείπια του οικισμού. Αριστερά ο δρόμος κατεβαίνει για το ρέμα και το χαρακτηριστικό πέρασμα κάτω απ’ το βράχο.
Εσωτερική όψη από το σπίτι του Δήμα.
Αριστερά ο δρόμος έξω από το σπίτι του Δήμα και δεξιά η στενή που το χωρίζει από τα επόμενα σπίτια.
Γεωλογικοί σχηματισμοί στο δρόμο και απέναντι από τα σπίτια, ως αποτέλεσμα της εξόρυξης οικοδομικού υλικού.
Γεωλογικοί σχηματισμοί στο δρόμο και απέναντι από τα σπίτια, ως αποτέλεσμα της εξόρυξης οικοδομικού υλικού.
Εσωτερική όψη από το σπίτι του Μανδαράκα και από κάτω απομεινάρια του σπιτιού του Μούχου που σχεδόν δεν διακρίνεται πια, πίσω από τον μεγάλο τοίχο. Τα χωρίζει η στενή από το σπίτι του Δήμα.
Το εντυπωσιακό σπίτι του Καλαϊτζή (προύχοντας του χωριού) που βρίσκεται ακριβώς μετά του Μανδαράκα. Οι τρεις καμάρες που φαίνονται ήταν δύο παράθυρα και στη μέση πόρτα που οδηγούσε σε αυλή. Δεν το χωρίζει στενή από τα προηγούμενα σπίτια.
Εξωτερική όψη του σπιτιού Καλαϊτζή. Κάτω από την πόρτα (ανάμεσα στα δύο παράθυρα), διακρίνεται και άλλη που ήταν το κατώι. Προφανώς η πάνω πόρτα έβγαινε σε αυλή που έχει πέσει.
Άποψη του δρόμου του χωριού. Αντιπαραβολή της μαρμαρόπετρας στην φυσική της μορφή αριστερά και ως οικοδομικό υλικό στον εξωτερικό τοίχο σπιτιού δεξιά.
Το σπίτι του Γριμάνη. Το μοναδικό που σώζεται πάνω από το δρόμο και βρίσκεται στη διασταύρωση για το ρέμα.
Το περιβόλι του Μούχου.
Στενή του χωριού.
Το ρέμα. Διακρίνεται το χτίσιμο με μπαστουνιά (όρθιες πέτρες) κάτω από τις ξερολιθιές, ώστε να μην παρασύρονται οι πέτρες από τα ορμητικά νερά.
Θέση παλιού νερόμυλου (περιοχή Μπουρός) που σταμάτησε να λειτουργεί πριν τον πόλεμο και σήμερα δεν υπάρχει το παραμικρό ίχνος του (από το ζουριό, τον χαζενέ ή το νυχτό).
Περιστεριώνας του χωριού και θέση παλιάς βίδας (ελαιοτριβείο) δίπλα. Η λειτουργεία της σταμάτησε πριν τον πόλεμο και σήμερα δεν υπάρχουν ίχνη της.
Η θέα προς την πλευρά τ’ Αμονακλειού. Διακρίνεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα στη θέση «πέτρες» και από πάνω ο ανεμόμυλος του Βαρδαλή, ο μεσαιωνικός οικισμός Μπενετιάνο και αριστερά ψηλά το Κοχύλου με το Πάνω Κάστρο.
Άποψη του χωριού με τον περιστεριώνα και τα εγκαταλελειμμένα σπίτια πίσω απ’ τις ελιές. Φαίνονται και οι χαρακτηριστικοί γεωλογικοί σχηματισμοί.
Ο κάτω δρόμος του χωριού με το φαρδύ πέρασμα κάτω απ’ το βράχο.
Από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του χωριού. Χτισμένη παραβολή πάνω στο βράχο και από κάτω δρόμος πελεκημένος και τοίχος με ξερολιθιά και στήματα (οι όρθιες πλάκες)
Γιάννης Μπακέλας – ελεύθερος επαγγελματίας, κατάγεται από την περιοχή της Πίσω Μεριάς και Καππαριάς
Σπύρος Τσαούσης – MSc. Ευρωπαϊκές Σπουδές, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατάγεται από το Συνετί.
Υ.Γ. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την κυρία Μαρία Δράκου και τον κύριο Δημήτρη Γριμάνη που μοιράστηκαν μαζί μας πολύτιμες πληροφορίες, αλλά και την αγάπη τους, γι’ αυτόν τον όμορφο τόπο.
Hάγνωστη ‘Ανδρος, έχει πολλά ακόμη να μας αποκαλύψει για την ιστορία της. Πολύ ωραία και τεκμηριωμένη περιγραφή. Σημαντικό για μένα επίσης είναι ότι ήδη από το 1670 υπήρχαν στην περιοχή του Κορθίου και όχι μόνο στην Βόρεια, ΒΑ και ΒΔ ‘Ανδρο, αρβανίτικες οικογένειες που μάλλον είχαν μεταφερθεί εκεί ως εργατικά χέρια και εγκαταστάθηκαν. Η ιστορία των Αρβανιτόφωνων της ‘Ανδρου είναι σχετικά άγνωστη ακόμη .
Πολύ ωραίες φωτογραφίες από το παλιό και ξεχασμένο χωριό και μη ξεχνάμε όλα τα χωριά μία μέρα θα Καταντήσουν Έτσι
Όταν φύγουνε οι μεγάλοι ηλικίας άνθρωποι Απ’τη στιγμή που δεν υπάρχουνε δρόμοι Μεταφορικά μέσα όπως το ΚΤΕΛ Η Ευκολίες της μοντέρνας εποχής Κοίτα γύρω σου Πόσοι μένουνε Αυτή τη στιγμή σε κάθε χωριό
Γιατί Την ώρα τα βλέπουμε όχι αξιοθέατα και μαγνητίζουν Τα μάτια μας Μια φορά κι ένα καιρό ήταν στις δόξες του
Ευχαριστούμε την κινηματογραφική λέσχη για τις ωραίες φωτογραφίες Και Ξέναγωγεσυ Από το παλιό και ξεχασμένο χωριό θζNy
Πολύ ωραία δουλειά. είναι ανάγκη να γίνουν και πολλές άλλες. θα ήταν καλό να συγκεντρωθούν μαζί με κάποιες παλιότερες δουλειές τουλάχιστον ηλεκτρονικά μαζί και κάποια στιγμή να δημοσιευθούν έντυπα. Αυτά δίνουν σιγά σιγά την πραγματική εικόνα της Άνδρου, που πρέπει να αποκτήσουμε από μέσα από έρευνα και είναι πολύτιμη γιατί έχει σχεδόν χαθεί. Μπράβο σε όλους τους συντελεστές!
Θαυμάσιο σχόλιο,πολύ ωραία δουλειά! Μακάρι να γράψει κάποιος γνώστης ένα άρθρο για τον Μεργαλά, στη Βόροια Ανδρο κοντά στον Σιδόντα!