Ηλίας Πολέμης: Το μοναδικό φυσικό περιβάλλον της Άνδρου

Στην ενημερωτική εκδήλωση ,που έγινε στο Δημοτικό Θέατρο το Σάββατο 28 Απριλίου 2018, για το πρόγραμμα LIFE ANDROS PARK που έχει σκοπό την ανάδειξη της βιοποικιλότητας της Άνδρου προς όφελος και των κατοίκων της, πρώτος ομιλητής και δικαίως ήταν ο Ηλίας Πολέμης

Έχουν περάσει σχεδόν πέντε χρόνια από εκείνο το απόγευμα του Ιούλη του 2013, που σ’ αυτόν εδώ το χώρο μιλούσαμε και πάλι για το τοπίο και τη βιοποικιλότητα της Άνδρου. Κι ενώ εμείς τότε σας μιλούσαμε για όλες αυτές τις ομορφιές του νησιού μας, ξεκινούσε μια ακόμη καταστροφική πυρκαγιά στις βουνοκορφές της Κουβάρας. Μια από τις χειρότερες ομολογουμένως, που λίγο έλειψε να κάψει το χωριό του Πιτροφού την επόμενη μέρα.

Κι αν -ευτυχώς- δεν θρηνήσαμε θύματα τότε κι ο Πιτροφός γλίτωσε τα σπίτια του στο ακέραιο, τους κήπους και τα κτήματά του σε μεγάλο βαθμό, χάρις στις τιτάνιες προσπάθειες πυροσβεστών, κατοίκων και εθελοντών, το βουνό πάνω από χωριό, το πανέμορφο Ζένιο πληγώθηκε βάναυσα, ξυρίστηκε από την αγέρωχη άγρια βλάστηση κι από τότε μου μοιάζει τόσο γυμνό όσο και ξένο ως τοπίο. Ξένο γιατί αυτές τις βουνοπλαγιές τις περπατώ από παιδί, τρέχοντας ξωπίσω από τον μανιώδη οδοιπόρο πατέρα μου, γνωρίζω καλά την άγρια ομορφιά του ορεινού τοπίου της Άνδρου, βασικό στοιχείο της οποίας είναι τα φρύγανα, οι θάμνοι, τα πουλιά, τα αιώνια «γκρέμνα», τόσο αυτά που έφτιαξε η φύση όσο και εκείνα που σμίλεψαν γενιές και γενιές μαστόρων, χτίζοντας ξερολιθιές, καλντερίμια, «στενές», κελιά, ξωκλήσια κι αιμασιές.

Από τότε μέχρι σήμερα τα βουνά της Άνδρου έχουν καεί και ξανακαεί επανειλημμένα, η βλάστηση που κρατά το νερό για να γεμίζουν οι φυσικές δεξαμενές του νησιού ολοένα και λιγοστεύει. Όταν θα λείψει η βλάστηση, είτε λόγω των επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών είτε από την επέλαση των βιομηχανικών αιολικών, τότε θα μας λείψει και το νερό. Το νερό που τρέχει αέναα από μόνο του στις πηγές και τα μοναδικού φυσικού κάλλους ρέματα και ποτάμια της Άνδρου. Τέτοια νησιωτικά ποτάμια συνεχούς ροής και βουνά με τόσες πηγές σαν την «Φλέβα» στα 900 μέτρα υψόμετρο δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στις Κυκλάδες.

Ας αναλογιστούμε τι σημαίνει αυτό το δώρο που έχουμε, ας σταθούμε ν’ αφουγκραστούμε το νερό που τρέχει κι ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε αυτό που μας λέει. Η Άνδρος είναι το νερό, η «Υδρούσα». Το νερό και η βλάστηση είναι δυο στοιχεία σφιχταγκαλιασμένα, που το ένα χρειάζεται το άλλο. Αν εμείς οι άνθρωποι, και δη οι ντόπιοι, που έχουμε γη και ιδιοκτησίες πάνω σ’ αυτόν το βράχο του Αιγαίου δεν καταλάβουμε την ιστορία που μας λένε τα δέντρα και το νερό, τότε το μέλλον μας θα είναι ζοφερό.

Όταν πριν μερικές δεκαετίες ανακηρύχτηκαν ως περιοχή “Natura” ο κεντρικός ορεινός όγκος με τις παρακείμενες ρεματιές της Άχλας, της Βόρης και της Λεύκας, αλλά και η θαλάσσια ζώνη που περιβάλλει το νησί μας με τις σπάνιες φώκιες, τους μαυροπετρίτες και τα θαλασσοπούλια, οι συνάδελφοι επιστήμονες που συνέβαλαν σ’ αυτή την προσπάθεια δεν είχαν στο νου τους να θάψουν το νησί αλλά να το αναδείξουν. Ελάχιστοι κατάλαβαν τότε το νόημα της λέξης «βιοποικιλότητα», κι ας ήταν ήδη μια λέξη με τεράστια και παγκόσμια σημασία. Στα χρόνια που διανύουμε και στα χρόνια που θα έρθουν οι τόποι πάνω στον πλανήτη που έχουν ακόμη διατηρήσει αλώβητη την άγρια ζωή τους (διότι τι άλλο είναι η βιοποικιλότητα αν όχι πρωτίστως η άγρια ζωή;), οι τόποι αυτοί θα είναι τα μέρη με τη μεγαλύτερη αξία στον κόσμο.

Κι επειδή συνηθίζουμε να μετράμε την αξία των πάντων με όρους οικονομικούς, θα πω πως ναι και με τέτοιους όρους η αξία των τόπων με αναγνωρισμένο πλούτο σε άγρια ζωή θα είναι τεράστια, θα είναι μαγνήτης που θα έλκει επισκέπτες, θαυμαστές της φύσης από όλα τα μέρη της γης. Το πώς όλα αυτά συνδέονται με την οικονομία ενός νησιού σαν την Άνδρο δεν χρειάζεται να σας το εξηγήσω εγώ που δεν είμαι και ειδικός. Όλες κι όλοι βλέπετε τι έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, χάρις στις αξιέπαινες προσπάθειες μιας μικρής ομάδας ανθρώπων που επένδυσαν κόπο και χρόνο στο ξαναζωντάνεμα των αρχαίων μονοπατιών της Άνδρου, χιλιόμετρα διαδρομών πάνω στα βουνά της, μετατρέποντας το νησί μας σε κέντρο πεζοπορικού τουρισμού. Αυτός ο τουρισμός λοιπόν, που μπορεί να να δώσει ελπίδα στον νέο κόσμο που ζει εδώ, να φέρει κι άλλους νέους πίσω στην Άνδρο, είναι ο μόνος τουρισμός με υγιή προοπτική και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη διατήρηση του τοπίου και της βιοποικιλότητας της Άνδρου.

Όμως και πέρα από τους «τουρίστες» -περιστασιακούς επισκέπτες του νησιού- που προσελκύει και θα προσελκύει ολοένα και περισσότερο, το μοναδικό φυσικό περιβάλλον του νησιού μας και η ιδιαίτερη βιοποικιλότητα που φιλοξενεί, αφορά άμεσα κι εμάς τους ίδιους, Ανδριώτες και Ανδριώτισσες. Διότι κι εμείς, οι ντόπιοι και έποικοι μόνιμοι κάτοικοι, είμαστε μέρος αυτής της βιοποικιλότητας, εξαρτιόμαστε άμεσα από αυτήν. Το τι θα φάμε, τι νερό θα πιούμε, πού θα κολυμπήσουμε, τι αέρα θ’ανασάνουμε, όλα βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση με το πώς θα συμπεριφερθούμε στο φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε.

Δεν θα σας μιλήσω για μανιτάρια αυτή τη φορά και δεν θα σας κουράσω, μια που όταν αρχίσω να μιλώ για μανιτάρια χάνω την αίσθηση του χρόνου και ξεχνώ να σταματήσω! Σας υπόσχομαι ως Ανδριώτης κι ως επιστήμονας που μελετά τα μανιτάρια να συνεχίσω να μοιράζομαι με όλες κι όλους τη γνώση μου, όπως κάνω εδώ και 20 χρόνια. Θα σας θυμίσω και πάλι όμως πως η ενασχόλησή μου αυτή έχει την αφετηρία της πρώτον στην αγάπη που είχα κι έχω για το νησί μου, και δεύτερον στην ιδέα που είχε ο αξέχαστος Δημήτρης Πολέμης, ιδρυτής της Καϊρείου Βιβλιοθήκης, να μελετηθούν «οι μανίτες της Άνδρου».

Είμαι ιδαίτερα ευτυχής που σήμερα βρίσκομαι εδώ πλαισιωμένος από αγαπητούς φίλους και συνεργάτες, καταξιωμένους επιστήμονες και σε σύμπραξη με την Καΐρειο Βιβλιοθήκη και τον Δήμο Άνδρου καλούμαστε να υλοποιήσουμε ένα ακόμη πρόγραμμα LIFE, που στοχεύει ακριβώς στη διατήρηση και την ανάδειξη της βιοποικιλότητας του νησιού μας.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς και παραδίδω το λόγο στον επί πολλά χρόνια αγαπητό φίλο, συνεργάτη και συνάδελφο, Αναπληρωτή Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργο Ζερβάκη, που είναι ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος LIFE ANDROS PARK.
Ηλίας Πολέμης

                           28 Απριλίου 2018
Ηλίας Πολέμης Γεωπόνος – Μυκητολόγος, Διδάκτορας – Επιστημονικός Συνεργάτης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

επιλογή φωτογραφιών Vanglouk