Την Τρίτη 16/1, η ταινία "Αμέρικα Αμέρικα " αρχίζει, λόγω μεγάλης διάρκεια, ακριβώς στις 8:00 μμ - Ο Περίγυρος της Κινηματογραφικής Λέσχης Άνδρου

Μεγάλες ταινίες στη Μεγάλη μας οθόνη

Τρίτη 16 Ιανουαρίου 2018, 8:00μμ ακριβώς AMERICA, AMERICA του Ηλία Καζάν

AMERICA, AMERICA
Σινεφίλ 1963 | Α/Μ | Διάρκεια: 174′
Αμερικανική ταινία, σκηνοθεσία Ηλίας Καζάν με τους: Στάθης Γιαλέλης, Φρανκ Γουλφ, Χάρι Ντέιβις, Τζον Μάρλει, Λίντα Μαρς
Στα τέλη του περασμένου αιώνα, ένας Έλληνας της Μικρασίας, αγωνίζεται για να μπορέσει να πάει στην Αμερική. Επική ταινία γύρω από τις ρίζες των Ελλήνων μεταναστών της Αμερικής.

Στο America America μέσα από τη διήγηση της ιστορίας του θείου, ο Καζάν καταγράφει με ζωντανό τρόπο τις συστηματικές διώξεις και σφαγές των Αρμενίων και την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Βασισμένη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ελία Καζάν, η ταινία που προβλήθηκε στην Ελλάδα με τον τίτλο Το Χαμόγελο της Ανατολής, αφηγείται την ιστορία του Έλληνα Σταύρου Τοπούζογλου, στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Σταύρος (τον ενσάρκωσε ο άγνωστος τότε ηθοποιός Στάθης Γιαλελής) παιδί από ένα φτωχό χωριό της Ανατολίας βιώνει τις αγριότητες στις οποίες επιδίδονται οι Τούρκοι με θύματα Έλληνες και Αρμένιους. Όνειρο του Σταύρου είναι να πάει στην Αμερική.
Η ταινία ολοκληρώνεται με την εικόνα του Αγάλματος της Ελευθερίας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, τον Σταύρο να δουλεύει ως λουστράκος και να μαζεύει χρήματα μέχρι να φέρει την οικογένειά στην Αμερική, όπου τελικά ρίζωσαν οι απόγονοί του, ανάμεσα τους και ο Ελία Καζάν.

Τα γυρίσματα

Αρχικά τα γυρίσματα έγιναν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Καζάν πήγε στον ίδιο τον Αμερικανό πρέσβη για να του πει ότι η ταινία «δεν θα έχει τουριστική ματιά, ούτε θα κολακεύει ιδιαίτερα την Τουρκία».

Ο Καζάν σκηνοθετεί τον Γιαλελή

Σε αντίθεση με τον Αμερικανό πρέσβη, ο πραξικοπηματίας στρατηγός Τζεμάλ Γκιουρσέλ δείχνει ενθουσιασμένος με την ιδέα και τον βοηθά στη αναζήτησή του για το προγονικό σπίτι του στην Καισάρεια. Ωστόσο, όπως φοβόταν ο Καζάν, οι Τούρκοι άρχισαν να του εγείρουν θέματα. Έτσι η ταινία ολοκληρώθηκε τελικά στην Ελλάδα.
Στις οντισιόν πήγαν ηθοποιοί από όλη την Ελλάδα, γνωστοί και άγνωστοι. Ωστόσο ο σκηνοθέτης στάθηκε σε έναν, τον Στάθη Γιαλελή. Κι αυτός ήταν. Ο 22χρονος –τότε– νεαρός παίζει σχεδόν σε κάθε σκηνή της τρίωρης ταινίας.

Τη χαρακτηριστική μουσική επένδυση έκανε ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος είχε μάλιστα δηλώσει για τον Ηλία Καζάν: «έξυνε τις παλιές πληγές και ανεκάλυπτε την πατρική του γη, την Ανατόλια. Ο ίδιος είχε οικειοποιηθεί τα χαρακτηριστικά του Έλληνα ανατολίτη μαζί με μίαν έκφραση δυνάμεως και υπεροχής που του παρείχε η δεύτερη πατρίδα του, η Αμερική».

Η ταινία America, America προτάθηκε για τέσσερα βραβεία Όσκαρ και κέρδισε εκείνο της Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης (Τζιν Κάλαχαν). Ο Ελία Καζάν βραβεύτηκε με τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Σκηνοθεσίας και ο Στάθης Γιαλελής με εκείνη του Καλύτερου Πρωτοεμφανιζόμενου Ηθοποιού (έχασε από τον Σίντνεϊ Πουατιέ τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερου Ηθοποιού).

«Να με λέτε Ηλία. Ηλία με έλεγε η μάνα μου. Θυμώνω όταν οι Αμερικανοί με λένε Ελία», παρότρυνε τους δημοσιογράφους το 1990, όταν είχε έρθει στην Αθήνα με την ευκαιρία της έκδοσης της αυτοβιογραφίας του «Μια ζωή» (Ευρωεκδοτική).
«Ο Ηλίας Καζάν (1909-2003) υπήρξε μια καθοριστική μορφή για την εξέλιξη και ανανέωση της αμερικανικής κινηματογραφικής έκφρασης, αλλά και γενικότερα για τη διαμόρφωση μιας σύγχρονης αντίληψης για την υποκριτική, τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο. Η σταδιοδρομία του Καζάν στη δεκαετία του ’30 με το Group Theatre και το Εργαστήριο Εργατικού Θεάτρου επηρέασε αποφασιστικά τη σταδιοδρομία του στον κινηματογράφο, πρώτα με την 20th Century Fox και μετά ως περιζήτητου ανεξάρτητου σκηνοθέτη. Η θεατρική του θητεία εγκαινίασε τη συνεργασία του με τους μεγάλους συγγραφείς, όπως τον Τζον Στάινμπεκ και τον Τενεσί Γουίλιαμς, και του επέτρεψε να αναδειχθεί στον κατεξοχήν σκηνοθέτη μεγάλων ηθοποιών που κατόρθωσε να αποσπάσει περίφημες ερμηνείες -από νεότερους ηθοποιούς, όπως τον Μάρλον Μπράντο και τον Τζέιμς Ντιν, αλλά και από βετεράνους, όπως η Βίβιαν Λι, ο Μοντγκόμερι Κλιφτ και ο Κερκ Ντάγκλας.
Η πορεία του Καζάν στιγματίστηκε από την κατάδοση των συντρόφων του επί Μακαρθισμού το 1952. Έχει συζητηθεί το κατά πόσον οι τύψεις συνείδησης μπορούν να ανιχνευτούν σε ορισμένες κομβικές ταινίες του όπως «Το λιμάνι της αγωνίας» (1954) ή «Ο Συμβιβασμός» (1969). Κανείς όμως, δεν αμφισβητεί τη δύναμη των μεγάλων δημιουργιών του Καζάν με την ισχυρή κριτική της πολιτικής των ΜΜΕ στο «Μια μορφή μέσα στο πλήθος» (1957), ή τις μνημειακές διασκευές των έργων του Τενεσί Γουίλιαμς, «Λεωφορείον ο Πόθος (1951)» και «Baby Doll» (1956). Ο Καζάν, γεννημένος από Έλληνες γονείς που είχαν μεταναστεύσει από την Κωνσταντινούπολη στην Αμερική, κράτησε πάντα μια κριτική ματιά απέναντι στις αντιφάσεις της αμερικανικής κοινωνίας. Αυτές απεικονίζονται στην ταινία «Ανατολικά της Εδέμ» (1955), «Πυρετός στο αίμα» (1961) και «Λάσπη στα αστέρια» (1960). Τέλος, σημαντική παραμένει η αντιμετώπιση του θέματος της μετανάστευσης και των καταδιώξεων των Αρμενίων και των Ελλήνων που δείχθηκαν για πρώτη φορά σ’ ένα διεθνές κοινό με απαράμιλλη γενναιότητα στο «Αμέρικα Αμέρικα» (1963).

Το αφιέρωμα αυτό της Ταινιοθήκης στοχεύει στο να αποτιμηθεί και από την Ελληνική πλευρά η καθοριστική συμβολή του σκηνοθέτη αυτού στην ανανέωση της κινηματογραφικής γραφής, όπως έχει ήδη επιχειρήσει ο Μάρτιν Σκορσέζε στο ντοκιμαντέρ του «Γράμμα στον Ηλία» (συν-σκηνοθεσία Κεντ Τζόουνς, 2010), το οποίο και περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα.
Τέλος, το γύρισμα του «Αμέρικα, Αμέρικα» το 1964 χρησίμευσε σαν μια μεγάλη μαθητεία για Έλληνες τεχνικούς και σκηνοθέτες. Χαρακτηριστικά, ο Νίκος Κούνδουρος συνδέθηκε με βαθιά φιλία με τον Ηλία Καζάν και μετουσίωσε πολλά από τα διδάγματα του μεγάλου δασκάλου. Το 1978 γυρίζει το εμβληματικό «1922», μια συγκλονιστική καταγραφή της ήττας του ελληνικού στρατού και της καταστροφής της Σμύρνης. Ένας νεότερος σκηνοθέτης, ο Παντελής Βούλγαρης, συνδέθηκε και αυτός με βαθειά φιλία με τον Ηλία Καζάν. Το απόσταγμα αυτής της σχέσης πιστεύω ότι αντανακλάται στην πικρή ελεγεία της μετανάστευσης στην ταινία «Νύφες» του 2004. Είναι χαρά μας να συμπεριλάβουμε αυτές τις ταινίες στο αφιέρωμα και να ακούσουμε τους σκηνοθέτες να μιλάνε για την γνωριμία τους με τον Καζάν».