Ο ναός του Παντοκράτορα ή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στη θέση Καμάρα κοντά στο χωριό Γίδες. Αποτελούσε το καθολικό άλλοτε μονής που ιδρύθηκε το 1596 από το μοναχό Μάξιμο Μαγνέντιο σύμφωνα με γραπτές πηγές και ανακαινίστηκε το 1613, όπως μαρτυρεί επιγραφή στα δύο υφαψίδια του οξυκόρυφου τόξου της πρόσοψης του ναού.
Ο ναός ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδή εγγεγραμμένου με τρούλο ναού. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ο δεύτερος τρούλος στο ιερό.
Ο ναός αντιμετώπιζε ήδη από το 18ο αιώνα σημαντικά στατικά προβλήματα. Επί του Ν. Κονδύλη, προκρίτου της Άνδρου, πραγματοποιήθηκαν μεγάλης έκτασης στερεωτικές εργασίες, όπως συμπλήρωση τόξων, τοίχων και εντοίχιση των μαρμάρινων κιόνων.
Τα τελευταία χρόνια, ο ναός, λόγω της θέσης του και της μορφολογίας του εδάφους, έχει υποστεί καθίζηση. Μεγάλο μέρος της νότιας και της δυτικής πλευράς μαζί με τον τρούλο έχει καταρρεύσει, ενώ το υπόλοιπο κτίσμα παρουσιάζει έντονες ρωγμές και πολλά τμήματα του είναι ετοιμόρροπα και επικίνδυνα.
Το 1996 εκπονήθηκε από τους Γ. Χατζηδάκη και Λ. Κούμπιο (αρχ. μηχ.) και την Χ. Κουρμπανά (πολ. μηχ.) μελέτη υποστύλωσης-στερέωσης, η οποία και εγκρίθηκε από την αρμόδια ΔΑΒΜΜ και υλοποιήθηκε μερικώς.
Συγκεκριμένα, λίγα χρόνια αργότερα (1999 και 2000) πραγματοποιήθηκαν από την πρώην 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κυκλάδων επείγουσες στερεωτικές εργασίες στα ετοιμόρροπα τμήματα της τοιχοποιίας, εργασίες καθαρισμού τόσο στο εσωτερικό όσο και στον περιβάλλοντα χώρο του ναού, καθώς και εργασίες αποκατάστασης της Αγίας Τράπεζας και του πλακόστρωτου δαπέδου.
Σήμερα, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη να ολοκληρωθεί η υποστύλωση του ναού, καθώς οι ρωγμές έχουν διευθυνθεί, πολλά τμήματα της τοιχοποιίας είναι ετοιμόρροπα και το υποστυλωμένο δυτικό τμήμα του αντιμετωπίζει προβλήματα στατικότητας.
Βιβλιογραφία:
1. ΑΔ 51 (1996) Χρονικά Β΄2, 617-618, πίν. 191β.
2. ΑΔ 54 (1999) Χρονικά Β΄2, 832, εικ. 1.
3. ΑΔ 51 (2000) Χρονικά Β΄2, 1009-1010.
4. Δ. Πασχάλης, Η εν Γαυρείω της Άνδρου Μονή του Παντοκράτορος, Θεολογία Ι (1932), 213 κε.
Σταυρούλα Παπανικολοπούλου
Αρχαιολόγος
φωτογραφἰες : photo Andros & Vanglouk
