Το σεμινάριο “Εισαγωγή στην Περμακουλτούρα” που έγινε στις 6-8 Οκτωβρίου στο νησί της Άνδρου πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία. Οι εισηγητές ήταν οι Βρετανοί Dr. Rod Everett και Mill Millichap, με μακρά εμπειρία σε πρακτικές βιωσιμότητας και αειφορίας. Στο σεμινάριο συμμετείχαν Ανδριώτες κάτοικοι (Έλληνες αλλά και Ευρωπαίοι) δείχνοντας μεγάλο ενθουσιασμό και αγάπη τόσο για το νησί όσο και για έναν εναλλακτικό, βιώσιμο τρόπο ζωής. Πέρα από την πληθώρα των θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων περί αναγέννησης του οικοσυστήματος, τη φυσική δόμηση και άλλα, είχαμε όλοι την ευκαιρία να γνωριστούμε μεταξύ μας, να μοιραστούμε την κοινή αγάπη μας για τον τόπο και να ανταλλάξουμε ιδέες και σχέδια για ένα καλύτερο μέλλον για το νησί.
Πρώτη Μέρα
Το σεμινάριο ξεκίνησε την Πέμπτη το πρωί με σωματικές ασκήσεις και συζητήσεις σε ομάδες που είχαν στόχο να γνωριστούμε μεταξύ μας και να χτίσουμε τα θεμέλια τη συνύπαρξή μας για τις επόμενες ημέρες δηλαδή την ομαδικότητα και τη συνεργασία. Αλληλο συστηθήκαμε σε ένα ευχάριστο κλίμα, παρουσιάζοντας ο ένας τον άλλο, για την ως τώρα προσωπική μας πορεία, τα ενδιαφέροντα και την αγάπη μας για τη ζωή στο νησί και τη φύση. Αφιερώσαμε χρόνο και μοιραστήκαμε σε μικρές ομάδες τις σκέψεις μας πάνω σε ερωτήματα όπως “Τα πράγματα για τα όποια αγαπώ στη ζωή είναι…” και “Ποιοι είναι οι φόβοι που έχω για τον εαυτό μου, την κοινότητα του νησιού και τον πλανήτη”. Αναγνωρίσαμε την προσωπική ευθύνη και επιλογή μιας και ως ανθρωπότητα μπορούμε “Ή να διατηρήσουμε τη ζωή στον πλανήτη ή να την καταστρέψουμε”.
Στη συνέχεια, μιλήσαμε για τις θεμελιώδεις ηθικές αρχές της Περμακουλτούρας: Φροντίδα για τη Γη, Φροντίδα για τον Άνθρωπο & Δίκαιο Μέρισμα. Κάθε απόφαση και δράση που λαμβάνουμε στο σχεδιασμό σύμφωνα με τη Περμακουλτούρα πρέπει να συμφωνεί με τις παραπάνω αρχές αλλιώς αδυνατεί να είναι βιώσιμη.
Μετά από μια σύντομη ιστορική αναδρομή της Περμακουλτούρας, παρουσιάστηκαν ορισμένες από τις βασικές σχεδιαστικές αρχές και συζητήσαμε παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής τους σε ανθρώπινα, κοινωνικά ή φυσικά συστήματα. Κάποιες από τις σχεδιαστικές αρχές που αναφέρθηκαν ήταν: “Συνεργάσου με τη φύση και όχι εναντίον της”, “Αιχμαλώτισε και αποθήκευσε την ενέργεια”, “Σχετική Τοποθεσία”, “Τα πάντα καλλιεργούνται(επενεργούν)”, “Πολλαπλές λειτουργίες / Κάθε βασική λειτουργία υποστηρίζεται από πολλαπλά στοιχεία”, “Μεγιστοποίησε τα άκρα”, “Διαδοχή”, “Ενσωμάτωσε αντί να διαχωρίζεις”.
To μεσημεριανό γεύμα (όπως και κάθε γεύμα στο εξής) πληθωρικό και πολύχρωμο, μαγειρεμένο τόσο από τη διοργάνωση όσο και από τους συμμετέχοντες, συγκεντρωθήκαμε για μια παρουσίαση slides διάρκειας 1½ ώρας, η οποία εικονογραφούσε τις αρχές και τις μεθόδους της Περμακουλτούρας με εφαρμοσμένα παραδείγματα από όλο τον κόσμο: υγιείς μελισσοκομία, σχολικοί και κοινοτικοί κήποι, αναβλάστηση της ερήμου, διαχείριση πλημμυρών, ολοκληρωμένη διαχείριση βοσκοτόπων, συστήματα θέρμανσης και παραγωγής ενέργειας και πολλά άλλα.
Για το κλείσιμο της ημέρας, εξασκήσαμε τη δημιουργικότητα και τη φαντασία μας μαθαίνοντας την “Τυχαία Συναρμολόγηση”, ένα εργαλείο σχεδιασμού.
Δεύτερη μέρα
Τη δεύτερη μέρα η πορεία του σεμιναρίου μας πέρασε στα πυκνά δάση της Άρνης, σε μια από τις πάμπολλες ξηρές ρεματιές της Άνδρου και τέλος στην κοίτη του ποταμού στα Ρέματα που ήταν κοντά στην ιδιοκτησία που μας φιλοξένησε για τη μέρα αυτή. Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη όταν η ομάδα εμφανίστηκε στο σημείο συνάντησης χωρίς καμία αργοπορία έτοιμη για εξερεύνηση και μάθηση! Καθ’ οδόν προς το δάσος, οι εισηγητές μας παρουσίασαν τις ιδιότητες και τις λειτουργίες των δέντρων στη διατήρηση του οικοσυστήματος καθώς και μεθόδους πολλαπλασιασμού δέντρων από σπόρο (ειδικά για τις ποικιλίες της βελανιδιάς). Εκτενώς συζητήθηκε το κρίσιμο θέμα της αναδάσωσης και μας τόνισαν τη σημασία που έχει η μέριμνα για το νερό, τον άνεμο και τον δημιουργία υγιούς εδάφους για να διασφαλιστεί η επιτυχία και αποτελεσματικότητα μιας προσπάθειας αναδάσωσης. Μας δόθηκαν λεπτομέρειες για το περίπλοκο και σοφό τρόπο με τον οποίο το ίδιο το οικοσύστημα αναγεννάτε φυσικά μέσα από μια διαδικασία διαδοχής που εμπλέκει τη χλωρίδα, την πανίδα, τη γεωμορφολογία, τον ήλιο, τη βροχή και τον άνεμο. Παρατηρήσαμε και προσπαθήσαμε να “διαβάσουμε” το τοπίο στην απέναντι πλαγία και να αναζητήσουμε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να στηρίξουμε το ίδιο το φυσικό οικοσύστημα του νησιού να αναγεννηθεί.
Συνοπτικά μερικοί από τους παράγοντες για μια επιτυχή ανθρωπογενής αναδάσωση είναι α) η σωστή διαχείριση και αξιοποίηση του νερού (βρόχινου ή αρδευτικού), χρησιμοποιώντας μεθόδους επιβράδυνσης, εξάπλωσης και εισχώρησης του νερού στα βαθύτερα στρώματα και την αύξηση του υδροφόρου ορίζοντα, β) η κάλυψη της επιφάνεια του εδάφους με πλούσια ποικίλα και ιθαγενή βλάστηση που με τη σειρά της δημιουργεί ποικίλα τοπικά μικροκλίματα ενώ παράγει πλούσια οργανική ύλη και βιολογική δραστηριότητα και ζωή εντός του εδάφους. Στην αναδάσωση είναι αρχή να εργαστούμε από κάτω προς τα πάνω, προσθέτοντας δέντρα και άλλα φυτά με σκοπό την επέκταση την υπάρχουσας βλάστησης.
Μια όμως απλούστατη τεχνική να εργαστούμε από πάνω προς τα κάτω για την αναβλάστηση στις ψηλότερες πετρώδης κορυφές είναι η παρακάτω: Όταν οι τοπικοί θάμνοι και τα βότανα βρίσκονται σε στάδιο πτώσης σπόρων (αυτή τη περίοδο), κόβουμε κλωνάρια μήκους 25 εκατοστών και τα περιδένομαι με γερό βιο-διασπώμενο σπάγκο σε μεσαίου μεγέθους μπουκέτα. Έπειτα δένουμε τα μπουκέτα σε πέτρες τοποθετημένες σε γυμνές περιοχές και τις κορυφογραμμές. Ο άνεμος και η βροχή σύντομα θα συμπαρασύρουν τους σπόρους στη γη και κάποιοι θα ευδοκιμήσουν. Αυτή η πανεύκολη τεχνική αξιοποιεί τους δυνατούς ανέμους του νησιού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις περιοχές που έχουν πληγεί από πυρκαγιά και στις απογυμνωμένες κορυφές, ώστε να εδραιωθεί ξανά μια πρώτη, ανθεκτική, χαμηλή βλάστηση ως βάση για τη σταδιακή επαναφορά του οικοσυστήματος.
Παρατηρήσαμε επίσης τον κισσό σε άνθηση, ο οποίος εάν και “κακόφημος” λόγω της ζημιάς που προκαλεί στους πέτρινους τοίχους και τις ξερολιθιές, είναι ένα πολύ ευεργετικό φυτό για το οικοσύστημα μιας και τα άνθη του είναι τροφή για πληθώρα επικονιάστων σε μια περίοδο περιορισμένης ανθοφορίας.
Μετά από την πολύ επιμορφωτική βόλτα μας στο δάσος, κατευθυνθήκαμε προς τα Ρέματα για να επισκεφθούμε ένα βιοκλιματικό θερμοκήπιο, κατασκευασμένο εξ’ ολοκλήρου με τη μέθοδο cob (πηλός). Εκεί είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μια εξαιρετική και αναλυτική παρουσίαση για το πως να χτίσουμε ένα σπίτι με cob από το μηδέν, χωρίς καμία προγενέστερη γνώση οικοδομικής ή αρχιτεκτονικής. Μήπως έπρεπε οι παλιοί άνθρωποι να έχουν ακαδημαϊκή γνώση για να χτίσουν με τα χέρια τους τις οικίες τους; Με τη διαίσθηση, τη παρατήρηση, τον πειραματισμό, τα λάθη και τη σταδιακή εμπειρία χτιζόντουσαν τα σπίτια και όπως και το οίκημα που μας παρουσιάστηκε. Είχαμε επίσης την ευκαιρία να δούμε μια εναλλακτική μέθοδο θέρμανσης, μια σόμπα φτιαγμένη εξολοκλήρου από ανακυκλωμένα υλικά η οποία πετυχαίνει εξοικονόμηση καύσιμης ύλης κατά 80%, χωρίς να απελευθερώνει καπνό και βλαβερή αέρια στην ατμόσφαιρα.
Μετά το μεσημεριανό μας γεύμα στη φύση επισκεφθήκαμε “Το ξηρό ρέμα” όνομα και πράμα. Εκεί μιλήσαμε για τοις αιτίες της αποξήρανσης και της καταστροφικής διάβρωσης των ρεμάτων (απώλεια δέντρων και βλάστησης στα ψηλά στρώματα λόγω παλαιοτέρων ή πρόσφατων πυρκαγιών, ανεξέλεγκτη υπερβόσκηση, η χωρίς καλό υπολογισμό παρεμπόδιση ή επιτάχυνση της ροής του νερού από ανθρωπογενείς κατασκευές από σκυρόδεμα, κλπ). Επίσης μιλήσαμε εκτενώς για την επίπτωση των δυνατής βροχόπτωσης στη διάβρωση του εδάφους και την καταστροφή των αναβαθμίδων. Με τον όρο “διάβρωση του εδάφους” εννοούμε το σταδιακό “ξέπλυμα” του γόνιμου εδάφους και της οργανικής ύλης, καθώς αυτά συμπαρασύρονται από τα απότομα και μαζικά νερά της βροχής και που οδεύουν προς τα ποτάμια και τη θάλασσα, αφήνοντας πίσω όλο και πιο γυμνά, πύρινα, βραχώδη τοπία.
Στη συνέχεια, κατευθυνθήκαμε προς το ποτάμι όπου μιλήσαμε για τα μοτίβα ροής του νερού, τους στρόβιλους που δημιουργεί καθώς ρέει που ενεργοποιούν τους μηχανισμούς αυτο-καθαρισμού και οξυγόνωσης του καθώς και τη σημαντικότητα των κυτών του ποταμού και της βλάστησης που συναντάται γύρω από αυτή και που επιτρέπουν την υπόγεια εξάπλωση και διεισδύει στη γη Συναρπαστική φύση!
Αμέσως μετά, στη σκιά των δέντρων παρουσιάσαμε τα αποτελέσματα της χτεσινής άσκησης «Τυχαία συναρμολόγηση» και εργαστήκαμε σε ομάδες με ένα άλλο εργαλείο σχεδιασμού συστημάτων, την «Ανάλυση Εισροές – Εκροές – Εγγενή χαρακτηριστικά». Η διδασκαλία ολοκληρώθηκε με μια παρουσίαση για διαφορετικά οικιακά συστήματα διαχείρισης οικιακών λυμάτων, τα όποια αντί για μόλυνση παράγουν οργανική ύλη! Η μέρα έκλεισε πανηγυρικά, με γιορτή στο εστιατόριο «Παριανός» στην Αποικιά, όπου σαν χρόνιοι φίλοι μοιραστήκαμε (ανάμεσα σε γέλια και φωνές) ιστορίες, σκέψεις, και ιδέες!
Τρίτη Μέρα
Η τρίτη και τελευταία μέρα ξεκίνησε στην παραλία. Αφυπνίσαμε το σώμα και τη σκέψη μας με κίνηση και χορό, έχοντας ως συνοδεία τις ακτίνες του ήλιου και τον ήχο των κυμάτων της θάλασσας.
Η μελέτη του τοπίου είτε μέσα από χάρτες είτε μέσα από μακέτες είναι ιδιαίτερα ουσιαστική μέθοδος για έναν προσεγμένο και ορθό σχεδιασμό. Σχηματίσαμε λοιπόν στην άμμο τη γεωμορφολογία του τοπίου που επισκεφθήκαμε την προηγούμενη ημέρα στα Ρέματα, μια τυπική Ανδριώτικη ιδιοκτησία με κεκλιμένο έδαφος διαμορφωμένο σε αναβαθμίδες που διασχίζεται στο πλάι από ρέμα. Στη συνέχεια συζητήσαμε για τα επιμέρους στάδια της σχεδιαστικής διαδικασίας (σε κυκλική ανατροφοδότηση: Μελέτη, Ανάλυση, Σχεδιασμός, Εφαρμογή, Αξιολόγηση, Βελτιστοποίηση). Η μεθοδολογία αυτή εφαρμόζεται ανεξάρτητα από το είδος του σχεδίου που θέλουμε να εκπονήσουμε: μπορεί να αφορά κοινωνικά, επιχειρηματικά, οικολογικά εγχειρήματα.
Έχοντας τη μακέτα διαθέσιμη, ασχοληθήκαμε εκτενώς με την «Ανάλυση των Τοπίου», ένα ακόμα σχεδιαστικό εργαλείο που μας βοηθά να εντοπίσουμε και να περιγράψουμε τις εξωτερικές επιρροές της τοποθεσίας που σχεδιάζουμε. Για παράδειγμα, “Πως κινείται ο άνεμος μέσα από την ιδιοκτησία μας, και πως μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε για να παράξουμε ενέργεια ή να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιογόνο δράση του;” “Ποια διαδρομή ακολουθεί ο ήλιος και το πως εναλλάσσεται το ηλιακό φως και η σκιά πάνω στη γη μας κατά τη διάρκεια της ημέρας και των εποχών; Πως μπορούμε να χωροθετήσουμε σωστά τα διάφορα στοιχεία (π.χ. κήποι, δέντρα, θερμοκήπιο, μελίσσια κ.α.) σύμφωνα με τις ανάγκες τους σε φως/σκιά;”
Κοιτώντας το τοπίο από ψηλά με τη βοήθεια της μακέτας, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη φυσική πορεία του νερού και να σχεδιάσουμε τη διαχείρισή του χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους (π.χ. τη μέθοδο των swales ή τα παραδοσιακά χαντάκια, τη διαμόρφωση των αναβαθμίδων και τη γενικότερη κλίση του εδάφους). Το νερό ήταν κυρίαρχο στοιχείο στις σκέψεις και συζητήσεις μας και όχι μόνο επειδή είναι το πάθος του Rod αλλά και επειδή η πηγή της ζωής και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για το μέλλον του πλανήτη (και του νησιού μας) και της ανθρωπότητας.
Αφήσαμε πίσω μας την παραλία και κατευθυνθήκαμε σε ένα κοντινό οπωρώνα εσπεριδοειδών όπου υπάρχει η επιθυμία να δημιουργηθεί ένας παραγωγικός λαχανόκηπος που θα προμηθεύει την τοπική αγορά με οργανικά προϊόντα ποιότητας. Αναφερθήκαμε στο κίνδυνο της αλάτωσης των εδαφών στα χαμηλά στρώματα του κάμπου ως αποτέλεσμα εκτός άλλων του μη εμπλουτισμού του υδροφόρου ορίζοντα σε συνδυασμό με την όλο και αυξανόμενη χρήση των γεωτρήσεων. Τέλος αναλύσαμε εκτενώς με μεθόδους εδαφοκάλυψης και επαναφοράς της γονιμότητας του επιφανειακού εδάφους, κάτι που είναι απαραίτητη συνθήκη για ένα παραγωγικό, ανατροφοδοτούμενο οικοσύστημα το οποίο δεν εξαρτάται από εξωτερικές εισροές.
Πίσω στη φιλόξενη βάση στο ξενοδοχείο Σάριζα. Μετά το γεύμα μας συγκεντρωθήκαμε στην αυλή, κάτω από τα πλατάνια. Στο τέλος του εντατικού τριημέρου ήμασταν όλοι μεταξύ υπερδιέγερσης και κούρασης, σε ένα καζάνι δημιουργικής, κοινωνικής ζύμωσης. Ήταν η ώρα για την αφομοίωση της νέας γνώσης και των εμπειριών μας. Μας ζητήθηκε να βαδίσουμε σε σιωπή ως την πηγή της Πιθάρας, να αισθανθούμε με την καρδιά μας, να ακούσουμε με το σώμα μας και να αναρωτηθούμε «Τι αποκόμισα αυτές τις ημέρες; Πως με επηρεάζει όλη αυτή η νέα πληροφορία και γνώση μέσα μου;». Όταν φτάσαμε στους καταρράκτες, μετά από μια στιγμή σιωπής, μοιραστήκαμε σε δυάδες τις απαντήσεις που μας γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του περιπάτου μας. Στο δρόμο της επιστροφής, πάλι σε σιωπή, μας ζητήθηκε να αναλογιστούμε «Πως θα ήθελα αυτή η ομάδα να συνεχίσει στο μέλλον; Τι θα ήθελα για το μέλλον του νησιού;». Φτάνοντας πίσω στο ξενοδοχείο συγκεντρωθήκαμε σιωπηλά στην αυλή σχηματίζοντας ένα κύκλο, ακριβώς όπως είχε ξεκινήσει το σεμινάριο 2.5 μέρες πριν (αν και έμοιαζε πλέον αιώνες). Χρησιμοποιώντας ένα πλατανόφυλλο για κηρύκειο, ο καθένας μας μοιράστηκε με την ομάδα την ευγνωμοσύνη του για την ομορφιά των τριών αυτών ημερών και τις ελπίδες και τα οράματά του για το … κοντινό μέλλον μιας και συμφωνήθηκε σύντομα να συναντηθούμε και συζητήσουμε για αυτά.
Για το αναζωογονητικό αυτό γεγονός στέλνουμε ευχαριστίες στους:
Ξενοδοχείο Σάριζα (Κωνσταντίνα και Λέανδρος) για τη θερμή και απλόχερη φιλοξενία τους
Φρίξο και Ίριδα που άνοιξαν το σπίτι και τις καρδιές τους και μας ξενάγησαν στη μαγεία των Ρεμάτων,
Όλους τους μάγειρες και τις μαγείρισσες του σεμιναρίου που ξενύχτησαν ως αργά παρά το εντατικό μας πρόγραμμα για να μας παρέχουν πολύτιμη θρέψη,
Εστιατόριο “Παριανός” / Πηνελόπη και Βασίλης που μας υποδέχτηκαν ζεστά
Κάρολο, που διαμεσολάβησε για την επίσκεψή μας στον οπωρώνα
Όλη την ομάδα όργάνωσης που εργάστηκε από τα τέλη Αυγούστου για την πραγματοποίηση του σεμιναρίου.
Ευχαριστούμε τον Rod & Mill γιαααα?!… δεν υπάρχουν λόγια…
Ευχαριστούμε.
Εις το επανιδείν!
Κείμενο: Αλέξανδρος Κωστής
Μετάφραση κειμένου: Όλγα Χαντζηφώτη
Φωτιογραφίες: Φωτείνη Γεωργούση, Όλγα Χαντζηφώτη, Αλέξανδρος Κωστής
…………………………………………………………….
The course “ Introduction to Permaculture” took place with great success from 6 to 8 October on Andros Island, Greece. It was led by two knowledgeable and very experienced in sustainable practices teachers
from UK, Dr. Rod Everett and Mill Millichap. Local people and nationals from Europe who live in Andros attended with great enthusiasm and love for the island and the sustainable way of living. Apart from loads of useful theoretical and practical information on landscape regeneration and sustainable buildings, we all had the chance to meet and get to know each other, to share and exchange our love and ideas for actions for a better future of the island.
Day 1
In the very beginning of the course on Thursday morning, we worked on community building and collaboration as a way to be together for the days to come by using physical exercises and constructive talking and sharing. In a playful way we introduced each other, our life paths, our interests and passions related to the island life and nature. We spent time in group sharing with each other on “What are the things I love being alive…” and “What are the things I fear about myself, the community in the island and the world”. It was a way to recognize and understand our personal responsibility and the choice we have to “Either abolish life on earth or sustain it”.
We moved on talking about the fundamental Ethics of Permaculture: Earth Care, People Care, Fair Share. Every decision and activity we take in Permaculture design should meet all those ethics otherwise it cannot be sustainable.
After a brief history of Permaculture we talked about practical examples and demonstrated a few of the main design principles and how we can use them practically in individual, community or land-based projects. Some of the Principles we mentioned are: Work with nature rather than against it, Catch and store energy, Relative location, Everything gardens, Multiple functions / Every function is supported by many elements, Maximize edge, Succession, Integrate rather that segregate.
After a very diverse and colourful lunch prepared by the organization and the participants we envisioned the principles and sustainable practices of Permaculture design through a one and a half hour slideshow that showed examples from all over the world with a wide range of practices. From sustainable and healthy bee keeping, school garden projects, regeneration of deserts, heavy rain management and harvesting, mob grazing to sanitary systems that produce fertility, sustainable cooking and many more. The last part of the day was an exercise on a design tool called “Random Assembly”.
Day 2
The second day we took our way to the dense forests of Andros in Arni, and to one of decade-dry gorges in Andros and the river in Remata. It was amazing to see everybody arriving on time ready to learn and explore. On the way to the forest, we were introduced to several aspects of the importance of trees and ways of tree propagation from seed (especially for the oak tree). We also talked about efficient and designed reforestation that takes into consideration the water patterns, the wind, the use and enrichment of the organic matter on the soil. We got into more details on how nature regenerates itself through a wise and complete succession process made by the vegetation, the animals, the wind, the rain, the sun, the land formation, the terraces that exist etc. We spent time to observe and analyze by far landscape bringing practical ideas on how we can work on the island from bottom to top and top to bottom in order to simply help nature do its work better.
Briefly the main idea of reforestation is to slow, spread, sink and use wisely the water (rain or running water), while expanding the vegetation surface that creates microclimate, organic matter and soil activity. If we want to work from the deserted top, a very simple and efficient technique was presented: to make medium size batches from cuttings of local herbs plants, cut in about 25 cm length, when seeds are mature (now!) and to tie them to the ground using strong string and stones. Wind and rain will spread and wash the seeds on the earth and some plants will appear soon. This is a fantastic and easy technique that uses the strong winds of the island and it can be used in mountain tops and in burned areas in order to make a very first, tolerant, low level vegetation. We also saw the benefits of ivy plant that despite the damage that makes on the stone walls and terraces, is a very high and late in season pollinator plant that attracts bees and flies and other beneficial pollinators.
After the inspiring walk on the forest we headed down to Remata to a private property where a bioclimatic cob house is built. There we had an amazing 1+ hour presentation of how to build a cob house from scratch and with zero initial knowledge of building or architecture. Did the old people of the island have any university degree in architecture or construction? It was all by experience, research, trial and error, how such houses were built. We had the chance to hear and see the Rocket Mass Heater, a stove that was developed as a solution to sustainable and efficient heating. This stove is hand made out of recycled material, it heats any room by burning 80% less wood in comparison to conventional stoves while it leaves almost no polluting gases in the atmosphere. Really exciting and inspirational.
After a lunch out in the wild we went to visit “Dry gorge”. There we spoke of reasons why gorges go dry (loss of trees and vegetation on the top caused by old and recent fires in favour of free goat grazing or by trees heating, channelling or blocking water using concrete) and how through rain (and heavy rain events) cause severe soil erosion and destructions on the terraces are caused. With soil erosion, masses of fertile soil and organic matter is going down the streams and rivers, down to the sea, living behind dryer, hotter, rocky mountains.
Then we headed down to the river where water patterns were explained. We discussed on how the water spreads and infiltrates the main land and how it cleans and heals itself from pollution. Amazing fascinating nature.
After that we went under the trees to sit and present last night’s exercise “Random Assembly” and to practice another analysis tool that we use in the design process the “Input & Output analysis” of elements. At the end of our educative day, several different system of compost toilets that produce fertility rather than pollution and waste of water, were presented.
The second day ended with a social night and dinner in “Parianos” restaurant in Apikia where all participants, well bonded already, as if we were long time friends, were talking enthusiastically and loud on ideas, projects as well as sharing stories from each one’s personal life.
Day 3
The third and last day started on the beach. We awakened our body and mind with movement and dance by the smooth sun rays and the sound of the sea waves. Looking at things from above either on maps or models is very useful and essential in order to take the right decisions when we design our properties and landscape. We made a mound of sand that represented the land form of the property from the day before, a typica
l property of Andros with terraces and a stream on the side. We were explained the stages of the design process (Survey, Analysis, Design, Implementation, Evaluation, Tweak, and then again all over from the start from the beginning) that supports any new, agricultural, nature regeneration, business, social and other kinds of project. We spent time over the model using and practicing the “Sector Analysis” design tool that informs us about the outside forces that enter and influence our land. How wind flows in the property and how we can use its force and attitudes in order to create catch & store) energy or reduce any possible damage it can cause. What areas does the sunlight during the day and the seasons Lights and how it can be used by us (placing beehives for example)?
And again seeing the property from above we found ourselves stuck on water management speaking even more on strategies and techniques (keyline farming, swales) in order to work on any challenges or destructions that appear on the already established terraces. It is not because water is one of the greatest interests of Rod that we talked so much about it is, but because water is the basis of our life on earth and the island, as well as one of the major challenges for the future and therefore it needs our immediate attention.
We left the beach and we walked to a typical orange and lemon orchard in Livadia where there are ideas on establishing a community productive garden that will provide fresh vegetables to the local market. After talking on water salinity, we spoke more extensively on building soil fertility and various ways for creating a dense organic matter layer on top of the soil that is super essential for a self managed, with no far-fetched input, productive vegetable garden.
Back to our base in Sariza Hotel. After the lunch break we gathered on the outside yard, under the plane trees. We were now towards the end of the intensive course somewhere between super tired and highly energized out of the inspirational information and the blending between us. It was time for integration of the information and the experience. All of us were told now to walk in absolute silence to Pithara waterfall, feeling with our hearts, sensing with our bodies, hearing ourselves and reflecting on “What did I get out from these days Where all this information and input is within me?”. After a silent moment in the waterfall we shared in pairs what we found out on the silent walk according to the previous question. Then we took the way back, again in silence, but this time feeling, sensing, hearing on “How do I want this group to continue meet and act? What do I want to do for a better future in the island?”. In silence we gathered in a circle, same way we started just two days (felt like ages) ago, and by using the talking plane leaf one by one we all expressed our gratitude for our time together and our desires and intension for the future…. which will be very near after Vasili’s invitation to meet again in three days in a house in order to reflect and plan for future actions.
For this successful regenerative event many many many thanks goes to:
Sariza Hotel (Konstantina & Leandros) that hosted us so warmly and welcomingly, Iris & Frixos that opened their house and hearts taking us in the magical world of Remata, all the main cooks that beside the intensity of the course stayed till late at night in order to feed us, all participants that participated to a great extent to the meals, “Parianos restaurant” (Pinelopi and Vasilis) who welcomed us with our pans and pots and warmed us on the social evening, Karolos who was the contact for us to explore the orchard, and all the organization team that since the end of August worked by brainstorming and by bringing solutions on how to create a low cost, low impact course as such.
Thanks to Rod & Mill that …. hmmm no words ….
Text: Alexandros Kostis
Translation: Olga Chatzifoti
Photos: Fotini Georgousi, Olga Chatzifoti, Alexandros Kostis
